Kjarasamningar sjómanna – verkefnið bíður Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 15. september 2021 08:15 Í liðinni viku slitu stéttarfélög sjómanna kjaraviðræðum við Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi. Það voru vonbrigði. Þrjú stéttarfélaganna, Sjómannafélag Íslands, Sjómanna- og vélstjórafélag Grindavíkur og VM – félag vélstjóra og málmtæknimanna, birtu í kjölfarið auglýsingu og formenn þessara félaga skrifuðu grein hér á Vísi. Málflutninginn má telja með nokkrum ólíkindum og það er til lítils að elta ólar við gífuryrði, dylgjur og samhengislausar staðhæfingar. Það mun sannanlega ekki auðvelda verkefni, sem þegar er þungt, að leggjast í skotgrafir á opinberum vettvangi. Almennt má telja líklegra að kjarasamningar náist í andrúmslofti þar sem aðilar reyna að skilja ólík sjónarmið og leggja sameiginlega vinnu í að ryðja burt hindrunum sem standa í vegi fyrir því að unnt sé að ná saman. Það væri skammgóður vermir að fallast á ýtrustu kröfur stéttarfélaganna þriggja, enda er kostnaðaraukinn sem þær fela í sér verulegur og dregur úr samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs. Í hlutaskiptakerfi sjómanna er þetta sérstaklega mikilvægt, enda fara hagsmunir fyrirtækja og sjómanna alfarið saman þegar kemur að því að auka þau verðmæti sem dregin eru úr sjó. Í því samhengi skal ekki gera lítið úr kröfum stéttarfélaga um bætt kjör. Verkefnið er að finna leiðir til að koma til móts við þær, þannig að þær styðji við samkeppnishæfni, en dragi ekki úr henni. Það krefst vinnu og skilnings. En hver er staða sjómanna hjá íslenskum sjávarútvegsfyrirtækjum? Hafa þeir setið eftir? Eru þeir „annars flokks“, eins og spurt var í áðurnefndri grein formanna stéttarfélaganna þriggja? Blessunarlega má í stuttu máli segja að staða þeirra sé góð – og raunar eftirsóknarverðari en annarra stétta í landinu að mörgu leyti. Það er ánægjulegt og sjávarútvegsfyrirtæki eru stolt af því að íslenskir sjómenn eru launahæsta stétt í landinu. Það er óþekkt staða í öðrum ríkjum. Sjómenn uppskera vel í öllum samanburði Sjómenn á Íslandi njóta bæði góðra launa og réttinda. Og þannig viljum við hafa það. Af umræðunni má hins vegar ráða að þetta sé á einhvern hátt umdeilanlegt. Ef litið er til myndarinnar hér að neðan, sem unnin er úr gögnum frá Hagstofu Íslands, er erfitt að finna stuðning fyrir slíkri umræðu. Í samanburði við aðrar atvinnugreinar hér á landi eru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum háar. Í raun hafa þær verið hæstar í fiskveiðum á hverju einasta ári frá árinu 2008, eða eins langt aftur og umrædd gögn Hagstofunnar ná. Í fyrra voru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum 113% hærri en að meðaltali í hagkerfinu. Hér ber eðlilega að halda til haga að í þessum samanburði er ekki tekið tillit til vinnustunda og vafalaust yrði munurinn nokkuð minni ef það yrði gert. Þó bendir þessi mikli munur til þess að þrátt fyrir að tekið væri tillit til vinnustunda, þá væru launagreiðslur til sjómanna enn þær hæstu. Er nærtækt að nefna að miðað við fjármála- og vátryggingarstarfsemi, þar sem næsthæstu launagreiðslurnar eru, voru launagreiðslur til sjómanna 39% hærri í fyrra. Þriðjungs hækkun launakostnaðar á hvert stöðugildi Undanfarin 10 ár hefur stöðugildum í fiskveiðum fækkað um 3% að meðaltali á ári, en á sama tímabili hafa laun og launatengd gjöld haldist stöðug sem hlutfall af tekjum útgerða. Þetta skilar sér í þriðjungs hækkun launakostnaðar á hvert stöðugildi, sem var árið 2019 tæpar 16 milljónir króna. Fyrir vikið eru fiskveiðiáhafnir meðal þeirra stétta sem búa við hæst meðallaun á Íslandi, líkt og áður hefur komið fram. Hér er miðað við fiskveiðar í heild sinni, þar með talið veiðar minni skipa og smábáta. Ef aðeins væri horft til stærri skipa væru meðallaunin enn hærri. Þessi launaþróun og sterk staða áhafna endurspeglar þann gagnkvæma ávinning sem samkeppnishæfur sjávarútvegur og skilvirkar veiðar geta skilað. Sjómenn fá stærra hlutfall af verðmætasköpun en aðrir Að auki má nefna að samkvæmt bráðabirgðatölum Hagstofunnar var hlutfall launa og launatengdra gjalda af vergum þáttatekjum í fiskveiðum um 67% í fyrra. Það er rúmlega 7 prósentustigum yfir meðaltali undanfarinna 20 ára. Langtímameðaltalið í hagkerfinu alls er einnig tæp 60%, en þar mældist launahlutfallið 61% í fyrra. Af þessu má ráða að sjómenn fengu umtalsvert stærra hlutfall af þeirri verðmætasköpun sem varð til í fiskveiðum í fyrra heldur en launþegar í öðrum atvinnugreinum fengu að jafnaði. Sjómenn eiga trygga hlutdeild í hækkandi afurðaverði Þar sem launakerfi sjómanna byggist á hlutaskiptum aflaverðmætis á milli sjómanna og útgerða haldast laun þeirra þar með í hendur við tekjur sjávarútvegsfyrirtækja. Laun sjómanna þróast því ekki í takt við laun flestra annarra launþega í landinu. Þau ráðast af gengi krónunnar, afurðaverði á erlendum mörkuðum, aflamarki o.s.frv. Hin hefðbundna launavísitala Hagstofunnar er því lítið til gagns til þess að segja nokkuð til um þróun launa í fiskveiðum. Hins vegar er veruleg fylgni á milli ofangreindra launagreiðslna í fiskveiðum við verðvísitölu sjávarafurða, þar sem bæði afurðaverð og gengi krónunnar koma við sögu. Séu staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum á hvern launþega settar á vísitölu, þar sem upphafsárið er 2008, þá hefur mælst um 97% fylgni á milli þróunar hennar og verðvísitölu sjávarafurða. Samræmið þarna á milli getur varla verið meira. Á mannamáli þýðir þetta að allar fjárfestingar sem ráðist hefur verið í, og sem tryggt hafa hærra verð á íslenskum sjávarafurðum, hafa tryggt sjómönnum hækkun launa til samræmis. Höldum áfram á sömu braut Það er gömul saga og ný að laun og launatengd gjöld á Íslandi eru með þeim hæstu í heiminum. Það þýðir jafnframt að launakostnaður á Íslandi, sem hlutfall af virðisaukanum, er einn sá hæsti á byggðu bóli. Sjávarútvegur er útflutningsatvinnuvegur. Hann á í harðri samkeppni við fyrirtæki í öðrum löndum sem bera mun minni kostnað vegna launa og tengdra gjalda, auk opinberra gjalda og flutningskostnaðar. Það er því mjög ánægjulegt að sjá að staðgreiðsluskyld laun í sjávarútvegi hér á landi séu hærri að jafnaði en í öðrum atvinnugreinum. Það er ekki sjálfgefið. Í tilfelli sjávarútvegs eru helstu ástæðurnar árangursrík stjórnun fiskveiða, miklar fjárfestingar í hátæknibúnaði á undanförnum árum og hagræðing sem hefur orðið innan greinarinnar. Allt þetta hefur tryggt samkeppnishæfni á kröfuhörðum alþjóðlegum markaði. Þrátt fyrir háan launakostnað hafa fyrirtækin lagt höfuðáherslu á að auka verðmætasköpun, eins og til dæmis glöggt má sjá á fjárfestingum í nýjum skipum og hátæknivinnslum víða um land. Þetta eru grundvallarþættir í því að tryggja að sjávarútvegur sé í færum til að greiða góð laun og tryggja atvinnu um allt land. Af þeim sökum skýtur það skökku við, að í áðurnefndri grein formanna stéttarfélaganna þriggja, séu þessir þættir með neikvæðum formerkjum. Það er sameiginleg ábyrgð í kjaraviðræðum að viðhalda þessari vegferð sem hér hefur verið vikið að, þannig að sjómenn verði áfram sú stétt hér á landi sem best hefur kjörin. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Sjávarútvegur Kjaramál Vinnumarkaður Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Í liðinni viku slitu stéttarfélög sjómanna kjaraviðræðum við Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi. Það voru vonbrigði. Þrjú stéttarfélaganna, Sjómannafélag Íslands, Sjómanna- og vélstjórafélag Grindavíkur og VM – félag vélstjóra og málmtæknimanna, birtu í kjölfarið auglýsingu og formenn þessara félaga skrifuðu grein hér á Vísi. Málflutninginn má telja með nokkrum ólíkindum og það er til lítils að elta ólar við gífuryrði, dylgjur og samhengislausar staðhæfingar. Það mun sannanlega ekki auðvelda verkefni, sem þegar er þungt, að leggjast í skotgrafir á opinberum vettvangi. Almennt má telja líklegra að kjarasamningar náist í andrúmslofti þar sem aðilar reyna að skilja ólík sjónarmið og leggja sameiginlega vinnu í að ryðja burt hindrunum sem standa í vegi fyrir því að unnt sé að ná saman. Það væri skammgóður vermir að fallast á ýtrustu kröfur stéttarfélaganna þriggja, enda er kostnaðaraukinn sem þær fela í sér verulegur og dregur úr samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs. Í hlutaskiptakerfi sjómanna er þetta sérstaklega mikilvægt, enda fara hagsmunir fyrirtækja og sjómanna alfarið saman þegar kemur að því að auka þau verðmæti sem dregin eru úr sjó. Í því samhengi skal ekki gera lítið úr kröfum stéttarfélaga um bætt kjör. Verkefnið er að finna leiðir til að koma til móts við þær, þannig að þær styðji við samkeppnishæfni, en dragi ekki úr henni. Það krefst vinnu og skilnings. En hver er staða sjómanna hjá íslenskum sjávarútvegsfyrirtækjum? Hafa þeir setið eftir? Eru þeir „annars flokks“, eins og spurt var í áðurnefndri grein formanna stéttarfélaganna þriggja? Blessunarlega má í stuttu máli segja að staða þeirra sé góð – og raunar eftirsóknarverðari en annarra stétta í landinu að mörgu leyti. Það er ánægjulegt og sjávarútvegsfyrirtæki eru stolt af því að íslenskir sjómenn eru launahæsta stétt í landinu. Það er óþekkt staða í öðrum ríkjum. Sjómenn uppskera vel í öllum samanburði Sjómenn á Íslandi njóta bæði góðra launa og réttinda. Og þannig viljum við hafa það. Af umræðunni má hins vegar ráða að þetta sé á einhvern hátt umdeilanlegt. Ef litið er til myndarinnar hér að neðan, sem unnin er úr gögnum frá Hagstofu Íslands, er erfitt að finna stuðning fyrir slíkri umræðu. Í samanburði við aðrar atvinnugreinar hér á landi eru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum háar. Í raun hafa þær verið hæstar í fiskveiðum á hverju einasta ári frá árinu 2008, eða eins langt aftur og umrædd gögn Hagstofunnar ná. Í fyrra voru staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum 113% hærri en að meðaltali í hagkerfinu. Hér ber eðlilega að halda til haga að í þessum samanburði er ekki tekið tillit til vinnustunda og vafalaust yrði munurinn nokkuð minni ef það yrði gert. Þó bendir þessi mikli munur til þess að þrátt fyrir að tekið væri tillit til vinnustunda, þá væru launagreiðslur til sjómanna enn þær hæstu. Er nærtækt að nefna að miðað við fjármála- og vátryggingarstarfsemi, þar sem næsthæstu launagreiðslurnar eru, voru launagreiðslur til sjómanna 39% hærri í fyrra. Þriðjungs hækkun launakostnaðar á hvert stöðugildi Undanfarin 10 ár hefur stöðugildum í fiskveiðum fækkað um 3% að meðaltali á ári, en á sama tímabili hafa laun og launatengd gjöld haldist stöðug sem hlutfall af tekjum útgerða. Þetta skilar sér í þriðjungs hækkun launakostnaðar á hvert stöðugildi, sem var árið 2019 tæpar 16 milljónir króna. Fyrir vikið eru fiskveiðiáhafnir meðal þeirra stétta sem búa við hæst meðallaun á Íslandi, líkt og áður hefur komið fram. Hér er miðað við fiskveiðar í heild sinni, þar með talið veiðar minni skipa og smábáta. Ef aðeins væri horft til stærri skipa væru meðallaunin enn hærri. Þessi launaþróun og sterk staða áhafna endurspeglar þann gagnkvæma ávinning sem samkeppnishæfur sjávarútvegur og skilvirkar veiðar geta skilað. Sjómenn fá stærra hlutfall af verðmætasköpun en aðrir Að auki má nefna að samkvæmt bráðabirgðatölum Hagstofunnar var hlutfall launa og launatengdra gjalda af vergum þáttatekjum í fiskveiðum um 67% í fyrra. Það er rúmlega 7 prósentustigum yfir meðaltali undanfarinna 20 ára. Langtímameðaltalið í hagkerfinu alls er einnig tæp 60%, en þar mældist launahlutfallið 61% í fyrra. Af þessu má ráða að sjómenn fengu umtalsvert stærra hlutfall af þeirri verðmætasköpun sem varð til í fiskveiðum í fyrra heldur en launþegar í öðrum atvinnugreinum fengu að jafnaði. Sjómenn eiga trygga hlutdeild í hækkandi afurðaverði Þar sem launakerfi sjómanna byggist á hlutaskiptum aflaverðmætis á milli sjómanna og útgerða haldast laun þeirra þar með í hendur við tekjur sjávarútvegsfyrirtækja. Laun sjómanna þróast því ekki í takt við laun flestra annarra launþega í landinu. Þau ráðast af gengi krónunnar, afurðaverði á erlendum mörkuðum, aflamarki o.s.frv. Hin hefðbundna launavísitala Hagstofunnar er því lítið til gagns til þess að segja nokkuð til um þróun launa í fiskveiðum. Hins vegar er veruleg fylgni á milli ofangreindra launagreiðslna í fiskveiðum við verðvísitölu sjávarafurða, þar sem bæði afurðaverð og gengi krónunnar koma við sögu. Séu staðgreiðsluskyldar launagreiðslur í fiskveiðum á hvern launþega settar á vísitölu, þar sem upphafsárið er 2008, þá hefur mælst um 97% fylgni á milli þróunar hennar og verðvísitölu sjávarafurða. Samræmið þarna á milli getur varla verið meira. Á mannamáli þýðir þetta að allar fjárfestingar sem ráðist hefur verið í, og sem tryggt hafa hærra verð á íslenskum sjávarafurðum, hafa tryggt sjómönnum hækkun launa til samræmis. Höldum áfram á sömu braut Það er gömul saga og ný að laun og launatengd gjöld á Íslandi eru með þeim hæstu í heiminum. Það þýðir jafnframt að launakostnaður á Íslandi, sem hlutfall af virðisaukanum, er einn sá hæsti á byggðu bóli. Sjávarútvegur er útflutningsatvinnuvegur. Hann á í harðri samkeppni við fyrirtæki í öðrum löndum sem bera mun minni kostnað vegna launa og tengdra gjalda, auk opinberra gjalda og flutningskostnaðar. Það er því mjög ánægjulegt að sjá að staðgreiðsluskyld laun í sjávarútvegi hér á landi séu hærri að jafnaði en í öðrum atvinnugreinum. Það er ekki sjálfgefið. Í tilfelli sjávarútvegs eru helstu ástæðurnar árangursrík stjórnun fiskveiða, miklar fjárfestingar í hátæknibúnaði á undanförnum árum og hagræðing sem hefur orðið innan greinarinnar. Allt þetta hefur tryggt samkeppnishæfni á kröfuhörðum alþjóðlegum markaði. Þrátt fyrir háan launakostnað hafa fyrirtækin lagt höfuðáherslu á að auka verðmætasköpun, eins og til dæmis glöggt má sjá á fjárfestingum í nýjum skipum og hátæknivinnslum víða um land. Þetta eru grundvallarþættir í því að tryggja að sjávarútvegur sé í færum til að greiða góð laun og tryggja atvinnu um allt land. Af þeim sökum skýtur það skökku við, að í áðurnefndri grein formanna stéttarfélaganna þriggja, séu þessir þættir með neikvæðum formerkjum. Það er sameiginleg ábyrgð í kjaraviðræðum að viðhalda þessari vegferð sem hér hefur verið vikið að, þannig að sjómenn verði áfram sú stétt hér á landi sem best hefur kjörin. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun