VOR í lofti - orkuskipti og rafeldsneyti Auður Nanna Baldvinsdóttir og Ómar Freyr Sigurbjörnsson skrifa 20. febrúar 2023 11:00 Að öllu jöfnu er aðgengi að orku og eldsneyti eitthvað sem flestir hér á landi taka sem sjálfsögðum hlut. Þessa dagana erum við þó að finna fyrir því á eigin skinni að svo er ekki endilega raunin. Ísland er viðkvæmt fyrir truflunum á framboði og flutningi á eldsneyti. Orkuskiptin framundan munu minnka slíkar truflanir á orkuöryggi landsmanna, en hægt er að sjá fyrir sér fjölbreytta flóru af innlendum framleiðendum af kolefnislausu eldsneyti dafna hér innan fárra ára, sem geta mætt þörfum landsmanna án þess að skaða loftslagið, og jafnvel í heimasveit. Árlega eru flutt inn rúmlega milljón tonn af olíu til þess að knýja áfram mikilvæga hluta hagkerfisins. Þessi innflutta olía kostar íslenskt hagkerfi um 100 milljarða króna árlega í erlendum gjaldeyri. Sú tala verður enn hærri í ár vegna hækkandi heimsmarkaðsverðs á olíu. Íslensk stjórnvöld hafa það á stefnu sinni að Ísland verði laust við olíu árið 2040. Að ná því markmiði er ekki aðeins mikilvægt fyrir umhverfi, loftslag og efnahag heldur einnig til að tryggja orkuöryggi þjóðarinnar. Það dugar skammt að setja háleit markmið, vita þarf hvernig er hægt að ná þeim og vinna að því markvisst. Raforka og rafeldsneyti eru nærtækustu kostirnir til að ná fram fullum orkuskiptum á Íslandi á komandi árum. Bein rafvæðing á bílaflota landsmanna tók kipp í kjölfar stuðnings sem fólst í niðurfellingu á opinberum gjöldum. Bílar og smærri farartæki ná þó aðeins yfir um 7% af heildar olíunotkun Íslands. Mikill meirihluti olíunotkunar er tilkominn vegna flugvéla, skipa og stærri atvinnutækja. Þar sem bein rafvæðing er ekki fýsilegur kostur mun verða þörf á rafeldsneyti. Loftslagsmarkmiðin munu einfaldlega ekki nást án þess. Hagrænir hvatar eru því nauðsynlegir á mun stærri skala ef árangur á að nást í orkuskiptum. Rafeldsneyti er tiltölulega nýtt hugtak í umræðunni og því ekki eins vel þekkt og olía. Líkt og jarðefnaeldsneyti er rafeldsneyti til í ólíkum gerðum sem henta til ólíkra nota. Þetta eru til að mynda vetni, ammoníak, metanól og sjálfbært þotueldsneyti (e. Sustainable Aviation Fuel, SAF). Hliðstætt því að bensín og díselolía eru unnin úr hráolíu, þá eru ólíkar gerðir rafeldsneytis unnar úr vetni með því að hvarfa því við nitur,úr andrúmsloftinu, eða koltvísýring, úr útblæstri eða andrúmsloftinu. Vetnið fæst með því að rafgreina vatn. Þrátt fyrir að rafeldsneyti sé nýlegt hugtak þá hafa Íslendingar verið frumkvöðlar á þessu sviði í áratugi. Framleiðsla á vetni með rafgreiningu hefur átt sér stað nær samfellt hér á landi í tæpa sjö áratugi eða allt frá því Áburðarverksmiðjan í Gufunesi tók til starfa árið 1955. Fyrsta áfyllingarstöðin í heiminum sem seldi vetni í smásölu tók til starfa á Grjóthálsi árið 2003. Sömuleiðis var heimsins fyrsta framleiðsla og sala á fljótandi rafeldsneyti hér á Íslandi, þegar framleiðsla CRI á metanóli hófst í Svartsengi árið 2012. Það má ef til vill segja að við höfum verið á undan okkar samtíð. Staðan er þó að breytast hratt og eru vetnis- og rafeldsneytisverkefni á fleygiferð í löndunum í kringum okkur. Vetnis- og rafeldsneytissamtökin, VOR, eru hópur 8 fjölbreyttra fyrirtækja að þróa mismunandi lausnir fyrir ólíka notendahópa sem hafa ekki valkost um beina rafvæðingu í orkuskiptavegferð sinni. VOR var stofnað fyrir tveimur árum, innan vébanda Samtaka iðnaðarins, en samanlögð reynsla stjórnenda fyrirtækjanna spannar áratugi. Skortur á raforku og grænum hvötum stendur þessum nýja, sjálfbæra iðnaði hins vegar fyrir þrifum hér á landi. Ef raforka fæst ekki í innlenda framleiðslu á rafeldsneyti, verða rafeldsneytisverkefni ekki að veruleika, og þá verðum við áfram háð innflutningi á eldsneyti þótt olíunni verði skipt út. Rafeldsneytisframleiðendur geta verið sveigjanlegur orkunotandi og stutt vel við bætta nýtingu í núverandi raforkukerfi sem og aukna raforkuframleiðslu úr sveiflukenndum orkugjöfum eins og vindorku. Áframhaldandi aðgerðarleysi mun verða Íslandi dýrkeypt. Á fjárlögum þessa árs eru 800 milljónir áætlaðar til kaupa á losunarheimildum vegna skuldbindinga Íslands í Kyoto bókuninni. Skuldbindinga sem ekki tókst að uppfylla. Ef ný og bindandi markmið um minni losun á beina ábyrgð íslenskra stjórnvalda nást ekki getur það leitt til milljarða kostnaðar vegna kaupa á losunarheimildum innan fárra ára. Hvort og þá hversu mikið ræðst af því hvernig til tekst í orkuskiptunum og hver staða á mörkuðum með losunarheimildir verður í framtíðinni. Ef við drögum lærdóm af orkuskiptum 20. aldar þá skila slíkar fjárfestingar sér margfalt í bættu umhverfi, efnahag og orkuöryggi. Tæknin til framleiðslu og notkun á rafeldsneyti er til staðar og engin ástæða til að draga það lengur og hefjast handa við orkuskiptin úr olíu í græna orku á öllum sviðum. Auður Nanna Baldvinsdóttir er formaður Vetnis- og rafeldsneytissamtakanna (VOR) og forstjóri Iðunn H2 og Ómar Freyr Sigurbjörnsson er markaðsstjóri Carbon Recycling International (CRI). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkuskipti Orkumál Mest lesið Halldór 29.03.2025 Halldór Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson Skoðun Skoðun Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Háskóli Höfuðborgarinnar, ekki Íslands Arent Orri Claessen,Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Sjá meira
Að öllu jöfnu er aðgengi að orku og eldsneyti eitthvað sem flestir hér á landi taka sem sjálfsögðum hlut. Þessa dagana erum við þó að finna fyrir því á eigin skinni að svo er ekki endilega raunin. Ísland er viðkvæmt fyrir truflunum á framboði og flutningi á eldsneyti. Orkuskiptin framundan munu minnka slíkar truflanir á orkuöryggi landsmanna, en hægt er að sjá fyrir sér fjölbreytta flóru af innlendum framleiðendum af kolefnislausu eldsneyti dafna hér innan fárra ára, sem geta mætt þörfum landsmanna án þess að skaða loftslagið, og jafnvel í heimasveit. Árlega eru flutt inn rúmlega milljón tonn af olíu til þess að knýja áfram mikilvæga hluta hagkerfisins. Þessi innflutta olía kostar íslenskt hagkerfi um 100 milljarða króna árlega í erlendum gjaldeyri. Sú tala verður enn hærri í ár vegna hækkandi heimsmarkaðsverðs á olíu. Íslensk stjórnvöld hafa það á stefnu sinni að Ísland verði laust við olíu árið 2040. Að ná því markmiði er ekki aðeins mikilvægt fyrir umhverfi, loftslag og efnahag heldur einnig til að tryggja orkuöryggi þjóðarinnar. Það dugar skammt að setja háleit markmið, vita þarf hvernig er hægt að ná þeim og vinna að því markvisst. Raforka og rafeldsneyti eru nærtækustu kostirnir til að ná fram fullum orkuskiptum á Íslandi á komandi árum. Bein rafvæðing á bílaflota landsmanna tók kipp í kjölfar stuðnings sem fólst í niðurfellingu á opinberum gjöldum. Bílar og smærri farartæki ná þó aðeins yfir um 7% af heildar olíunotkun Íslands. Mikill meirihluti olíunotkunar er tilkominn vegna flugvéla, skipa og stærri atvinnutækja. Þar sem bein rafvæðing er ekki fýsilegur kostur mun verða þörf á rafeldsneyti. Loftslagsmarkmiðin munu einfaldlega ekki nást án þess. Hagrænir hvatar eru því nauðsynlegir á mun stærri skala ef árangur á að nást í orkuskiptum. Rafeldsneyti er tiltölulega nýtt hugtak í umræðunni og því ekki eins vel þekkt og olía. Líkt og jarðefnaeldsneyti er rafeldsneyti til í ólíkum gerðum sem henta til ólíkra nota. Þetta eru til að mynda vetni, ammoníak, metanól og sjálfbært þotueldsneyti (e. Sustainable Aviation Fuel, SAF). Hliðstætt því að bensín og díselolía eru unnin úr hráolíu, þá eru ólíkar gerðir rafeldsneytis unnar úr vetni með því að hvarfa því við nitur,úr andrúmsloftinu, eða koltvísýring, úr útblæstri eða andrúmsloftinu. Vetnið fæst með því að rafgreina vatn. Þrátt fyrir að rafeldsneyti sé nýlegt hugtak þá hafa Íslendingar verið frumkvöðlar á þessu sviði í áratugi. Framleiðsla á vetni með rafgreiningu hefur átt sér stað nær samfellt hér á landi í tæpa sjö áratugi eða allt frá því Áburðarverksmiðjan í Gufunesi tók til starfa árið 1955. Fyrsta áfyllingarstöðin í heiminum sem seldi vetni í smásölu tók til starfa á Grjóthálsi árið 2003. Sömuleiðis var heimsins fyrsta framleiðsla og sala á fljótandi rafeldsneyti hér á Íslandi, þegar framleiðsla CRI á metanóli hófst í Svartsengi árið 2012. Það má ef til vill segja að við höfum verið á undan okkar samtíð. Staðan er þó að breytast hratt og eru vetnis- og rafeldsneytisverkefni á fleygiferð í löndunum í kringum okkur. Vetnis- og rafeldsneytissamtökin, VOR, eru hópur 8 fjölbreyttra fyrirtækja að þróa mismunandi lausnir fyrir ólíka notendahópa sem hafa ekki valkost um beina rafvæðingu í orkuskiptavegferð sinni. VOR var stofnað fyrir tveimur árum, innan vébanda Samtaka iðnaðarins, en samanlögð reynsla stjórnenda fyrirtækjanna spannar áratugi. Skortur á raforku og grænum hvötum stendur þessum nýja, sjálfbæra iðnaði hins vegar fyrir þrifum hér á landi. Ef raforka fæst ekki í innlenda framleiðslu á rafeldsneyti, verða rafeldsneytisverkefni ekki að veruleika, og þá verðum við áfram háð innflutningi á eldsneyti þótt olíunni verði skipt út. Rafeldsneytisframleiðendur geta verið sveigjanlegur orkunotandi og stutt vel við bætta nýtingu í núverandi raforkukerfi sem og aukna raforkuframleiðslu úr sveiflukenndum orkugjöfum eins og vindorku. Áframhaldandi aðgerðarleysi mun verða Íslandi dýrkeypt. Á fjárlögum þessa árs eru 800 milljónir áætlaðar til kaupa á losunarheimildum vegna skuldbindinga Íslands í Kyoto bókuninni. Skuldbindinga sem ekki tókst að uppfylla. Ef ný og bindandi markmið um minni losun á beina ábyrgð íslenskra stjórnvalda nást ekki getur það leitt til milljarða kostnaðar vegna kaupa á losunarheimildum innan fárra ára. Hvort og þá hversu mikið ræðst af því hvernig til tekst í orkuskiptunum og hver staða á mörkuðum með losunarheimildir verður í framtíðinni. Ef við drögum lærdóm af orkuskiptum 20. aldar þá skila slíkar fjárfestingar sér margfalt í bættu umhverfi, efnahag og orkuöryggi. Tæknin til framleiðslu og notkun á rafeldsneyti er til staðar og engin ástæða til að draga það lengur og hefjast handa við orkuskiptin úr olíu í græna orku á öllum sviðum. Auður Nanna Baldvinsdóttir er formaður Vetnis- og rafeldsneytissamtakanna (VOR) og forstjóri Iðunn H2 og Ómar Freyr Sigurbjörnsson er markaðsstjóri Carbon Recycling International (CRI).
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun