Fjármögnun háskóla og samkeppnissjóða – af hvötum og áhrifum þeirra Pétur Henry Petersen skrifar 14. desember 2023 10:00 Nýleg drög að reglum um fjárframlög til háskóla hafa að skýru leiðarljósi árangurstengingar. Sem dæmi munu háskólar fá fjármögnun sem fer að mestu eftir fjölda nema sem eru útskrifaðir. Fjármögnun vegna kennslu skiptist í misháa reikniflokka er miðast við áætlaðan kostnað við námið. Því fylgja kostir og gallar. Hér verður fyrst og fremst rætt um rannsóknarhluta fjármögnunarinnar sem miðar að stærstum hluta við erlenda styrki, talningar á fjölda útskrifaðra framhaldssnema og á rannsóknareiningum vegið að hluta til með umdeildu mati á áhrifum birtingar. Við fyrstu sýn, hljómar það bara skynsamlega og í raun hefur svipað kerfi stjórnað að stórum hluta launum akademísks starfsfólks opinberu háskólanna (Hí, HA, LBHÍ og að Hólum) um all nokkuð skeið. Á báðum þessum kerfum eru þó sömu risastóru gallarnir og hættan er að árangurstengingin vinni gegn gæðum þess árangurs sem á að vera takmarkið. Og í raun upplýsandi að fáar opinberar stofnanir eru fjármagnaðar eftir talningum á árangri (Alþingi - fjöldi mæltra orða eða samþykktra laga? Lögreglan - fjöldi leystra glæpa eða handtökur? Sjúkrahús – fjöldi læknaðra? Grunnskólar – árangur í prófum í 10 bekk?). Það er enginn tilviljun – það er ekki gagnlegt eða einfaldlega skaðlegt. Slíkir hvatar myndu leiða til allt annars en þeir væru ætlaðir (blaður á Alþingi, óþarfa lagasetningar, áherslu á auðleysta glæpi, aukin fjöldi handtekinna, áhersla á auðlæknanlega sjúkdóma og á próf í grunnskólum). Hvatar virka nefnilega en oft ekki eins og þeir eru hugsaðir. En aftur að rannsóknum í háskólum – eru mögulega önnur lögmál sem eiga við þar? Í fyrsta lagi er árangur/framleiðsla mjög ólík eftir fræðasviðum/háskólum – að borga laun eftir talningum á rannsóknareiningum eins og gert er í dag, hefur þær afleiðingar að prófessor í stærðfræði fær líklega lægri laun en prófessor í tölfræði (og fær lægri eftirlaun!). Báðir fyrirtaks fræðingar sem vinna jafn langa vinnudaga eftir um áratugs háskólanám, bæði jafn mikilvæg fyrir heildarstarfsemi háskóla enda mikilvægt að kunna bæði stærðfræði og tölfræði! Og sá sem rannsakar Alzheimer fær líklega lægri laun en sá sem rannsakar árlegar kvefpestir. Sá sem vandar sig, lægra en sá sem vandar sig of lítið. Hæst líklega sá sem endurtekur sig. Leiðrétta þarf fyrir slíku, annað er hrein og tær mismunun (sömu laun fyrir sömu vinnu). Og hvatar letja líka! Sá sem vill fá sem hæst laun ætti ekki að of miklum tíma í það sem ekki er talið vel til launa svo sem kennsla og samfélagsþjónusta innan fræðasamfélagsins. Hætta er á því að svipað gerist hjá háskólum, meiri áhersla verði á framleiðni þar sem hún er auðveldust og minni á þá þætti sem ekki telja. Í öðru lagi er mikil hætta á að gæði og magn fari ekki saman, reyndar hvorki í fjölda útskrifaðra nema né fjölda rannsóknagreina. Háskóli eða háskóladeild sem vill afla sér frekara fjármagns er líkleg til að hvetja (beint eða óbeint) starfsfólk til að útskrifa sem flesta nemendur og birta sem flestar greinar. Svar stjórnvalda við því er líklega að fylgst sé með gæðum, þau verði tryggð. En hér er einmitt kötturinn grafinn, slík gæðaviðmið verða alltaf lágmarksgæði – því ef bakaranum er borgað fyrir fjölda brauða sem hann bakar, þá er mikil hætta á því að hann baki lítill brauð og bragðlítil - en samt brauð. Sá sem tekur sér tíma til að baka stór hágæða brauð, hann á ekki heima í árangursdrifnu kerfi sem byggir á talningum. Almennt er almenningi það ekki ljóst að allflestar rannsóknir innan háskólakerfisins eru ekki fjármagnaðar fyrir utan laun háskólakennarans og sækja verður því fé til kostnaðarsamra rannsókna og launa framhaldsnema í samkeppnissjóði. Það er því einnig athyglivert að á meðan miða á fjármögnun við árangur, þá eru fjárframlög til samkeppnissjóða lækkuð um rúmlega milljarð þegar þetta er skrifað! Þó eru þeir nær eina leiðin til að fjármagna framhaldsnám yngra fólks og líklega besta leiðin til að tryggja gæði. Hvernig á að mennta þá sérfræðinga sem ráðuneyti hefur lýst yfir að skorti í þúsundatali hérlendis og ætlar að telja? Aftur eru hér hvatar til lægri gæða. Á hinn bóginn telja erlendir styrkir háskóla séstaklega til fjármögnunar, en innlendir styrkir eru nánast forsenda þess að hægt sé að sækja um erlenda styrki. Það er ekki hægt að byggja efstu hæð húss án þess að fyrsta hæðin sé traust. Háskólar eru sérstakar stofnanir, þangað sem fólk sækir sér fjölbreytta menntun og mikilvægt rannsóknarstarf er unnið á fjölbreyttum grunni. Háskólar gegna lykilhlutverki í nútímasamfélagi og í samskiptum, samvinnu og samkeppni á alþjóðavettvangi. Að miða fjármögnun þeirra og ekki síður laun starfsfólks við framleiðslu, holar að innan starfsemi þeirra og tilgang. Það hefur svo alvarlegar afleiðingar fyrir lýðræði, nýsköpun, atvinnulíf og menningu. Árangur í háskólakerfinu er í raun metinn yfir mun lengri tíma m.a. afleiddum áhrifum rannsókna og gæðum náms. En, ekki síður í þjóðfélagsgerðinni. Reynslan af svipuðum árgangurmiðuðum kerfum erlendis er slæm. Sem betur fer kemur fram í tillögu stjórnvalda að mikilvægt sé að endurskoða reglur á næstu árum og margar athugasemdir hafa komið fram í samráðsgátt, sem vonandi verður tekið tillit til. Það er þó ljóst að notkun einfaldra hvata í flóknu kerfi, mun hafa mikil áhrif til framtíðar og vinna gegn gæðum. Og það er ekki góður árangur. Höfundur er áhugamaður um rannsóknir, nám og kennslu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Háskólar Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun Skoðun Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Sjá meira
Nýleg drög að reglum um fjárframlög til háskóla hafa að skýru leiðarljósi árangurstengingar. Sem dæmi munu háskólar fá fjármögnun sem fer að mestu eftir fjölda nema sem eru útskrifaðir. Fjármögnun vegna kennslu skiptist í misháa reikniflokka er miðast við áætlaðan kostnað við námið. Því fylgja kostir og gallar. Hér verður fyrst og fremst rætt um rannsóknarhluta fjármögnunarinnar sem miðar að stærstum hluta við erlenda styrki, talningar á fjölda útskrifaðra framhaldssnema og á rannsóknareiningum vegið að hluta til með umdeildu mati á áhrifum birtingar. Við fyrstu sýn, hljómar það bara skynsamlega og í raun hefur svipað kerfi stjórnað að stórum hluta launum akademísks starfsfólks opinberu háskólanna (Hí, HA, LBHÍ og að Hólum) um all nokkuð skeið. Á báðum þessum kerfum eru þó sömu risastóru gallarnir og hættan er að árangurstengingin vinni gegn gæðum þess árangurs sem á að vera takmarkið. Og í raun upplýsandi að fáar opinberar stofnanir eru fjármagnaðar eftir talningum á árangri (Alþingi - fjöldi mæltra orða eða samþykktra laga? Lögreglan - fjöldi leystra glæpa eða handtökur? Sjúkrahús – fjöldi læknaðra? Grunnskólar – árangur í prófum í 10 bekk?). Það er enginn tilviljun – það er ekki gagnlegt eða einfaldlega skaðlegt. Slíkir hvatar myndu leiða til allt annars en þeir væru ætlaðir (blaður á Alþingi, óþarfa lagasetningar, áherslu á auðleysta glæpi, aukin fjöldi handtekinna, áhersla á auðlæknanlega sjúkdóma og á próf í grunnskólum). Hvatar virka nefnilega en oft ekki eins og þeir eru hugsaðir. En aftur að rannsóknum í háskólum – eru mögulega önnur lögmál sem eiga við þar? Í fyrsta lagi er árangur/framleiðsla mjög ólík eftir fræðasviðum/háskólum – að borga laun eftir talningum á rannsóknareiningum eins og gert er í dag, hefur þær afleiðingar að prófessor í stærðfræði fær líklega lægri laun en prófessor í tölfræði (og fær lægri eftirlaun!). Báðir fyrirtaks fræðingar sem vinna jafn langa vinnudaga eftir um áratugs háskólanám, bæði jafn mikilvæg fyrir heildarstarfsemi háskóla enda mikilvægt að kunna bæði stærðfræði og tölfræði! Og sá sem rannsakar Alzheimer fær líklega lægri laun en sá sem rannsakar árlegar kvefpestir. Sá sem vandar sig, lægra en sá sem vandar sig of lítið. Hæst líklega sá sem endurtekur sig. Leiðrétta þarf fyrir slíku, annað er hrein og tær mismunun (sömu laun fyrir sömu vinnu). Og hvatar letja líka! Sá sem vill fá sem hæst laun ætti ekki að of miklum tíma í það sem ekki er talið vel til launa svo sem kennsla og samfélagsþjónusta innan fræðasamfélagsins. Hætta er á því að svipað gerist hjá háskólum, meiri áhersla verði á framleiðni þar sem hún er auðveldust og minni á þá þætti sem ekki telja. Í öðru lagi er mikil hætta á að gæði og magn fari ekki saman, reyndar hvorki í fjölda útskrifaðra nema né fjölda rannsóknagreina. Háskóli eða háskóladeild sem vill afla sér frekara fjármagns er líkleg til að hvetja (beint eða óbeint) starfsfólk til að útskrifa sem flesta nemendur og birta sem flestar greinar. Svar stjórnvalda við því er líklega að fylgst sé með gæðum, þau verði tryggð. En hér er einmitt kötturinn grafinn, slík gæðaviðmið verða alltaf lágmarksgæði – því ef bakaranum er borgað fyrir fjölda brauða sem hann bakar, þá er mikil hætta á því að hann baki lítill brauð og bragðlítil - en samt brauð. Sá sem tekur sér tíma til að baka stór hágæða brauð, hann á ekki heima í árangursdrifnu kerfi sem byggir á talningum. Almennt er almenningi það ekki ljóst að allflestar rannsóknir innan háskólakerfisins eru ekki fjármagnaðar fyrir utan laun háskólakennarans og sækja verður því fé til kostnaðarsamra rannsókna og launa framhaldsnema í samkeppnissjóði. Það er því einnig athyglivert að á meðan miða á fjármögnun við árangur, þá eru fjárframlög til samkeppnissjóða lækkuð um rúmlega milljarð þegar þetta er skrifað! Þó eru þeir nær eina leiðin til að fjármagna framhaldsnám yngra fólks og líklega besta leiðin til að tryggja gæði. Hvernig á að mennta þá sérfræðinga sem ráðuneyti hefur lýst yfir að skorti í þúsundatali hérlendis og ætlar að telja? Aftur eru hér hvatar til lægri gæða. Á hinn bóginn telja erlendir styrkir háskóla séstaklega til fjármögnunar, en innlendir styrkir eru nánast forsenda þess að hægt sé að sækja um erlenda styrki. Það er ekki hægt að byggja efstu hæð húss án þess að fyrsta hæðin sé traust. Háskólar eru sérstakar stofnanir, þangað sem fólk sækir sér fjölbreytta menntun og mikilvægt rannsóknarstarf er unnið á fjölbreyttum grunni. Háskólar gegna lykilhlutverki í nútímasamfélagi og í samskiptum, samvinnu og samkeppni á alþjóðavettvangi. Að miða fjármögnun þeirra og ekki síður laun starfsfólks við framleiðslu, holar að innan starfsemi þeirra og tilgang. Það hefur svo alvarlegar afleiðingar fyrir lýðræði, nýsköpun, atvinnulíf og menningu. Árangur í háskólakerfinu er í raun metinn yfir mun lengri tíma m.a. afleiddum áhrifum rannsókna og gæðum náms. En, ekki síður í þjóðfélagsgerðinni. Reynslan af svipuðum árgangurmiðuðum kerfum erlendis er slæm. Sem betur fer kemur fram í tillögu stjórnvalda að mikilvægt sé að endurskoða reglur á næstu árum og margar athugasemdir hafa komið fram í samráðsgátt, sem vonandi verður tekið tillit til. Það er þó ljóst að notkun einfaldra hvata í flóknu kerfi, mun hafa mikil áhrif til framtíðar og vinna gegn gæðum. Og það er ekki góður árangur. Höfundur er áhugamaður um rannsóknir, nám og kennslu.
Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun
Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun
Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun