Verður þér að góðu? Álfhildur Leifsdóttir, Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir, og Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifa 3. júní 2024 08:01 Nú þegar rúmlega fjörutíu sveitarfélög vinna eftir nálguninni um heilsueflandi samfélag ásamt fjölbreyttum vinnustöðum þar á meðal mörgum leik-, grunn- og framhaldsskólum er mikilvægt að horfa til matarmenningar og neysluhátta. Markmið heilsueflandi samfélags, skóla og annarra vinnustaða er að skapa umhverfi og aðstæður sem stuðla að heilbrigðum lifnaðarháttum þar sem hlutverk mataræðis er stórt. Nú þegar matur bæði í leik- og grunnskólum er á forræði sveitarfélaga eykst ábyrgð þeirra hvað varðar heilsu og vellíðan. Ábyrgð og tækifæri til að hlúa að heilbrigðum neysluháttum. Sveitarfélög eru hvött til að tryggja að núgildandi ráðleggingum um mataræði, handbók fyrir grunnskólamötuneyti frá 2021, sé fylgt í skólaeldhúsum landsins. Sumarið 2023 kynnti landlæknir nýjar norrænar næringarleiðbeiningar. Hér er um að ræða umfangsmikla uppfærslu byggða á áhrifum á heilsu og umhverfi þegar kemur að mataræði. Næringarráðleggingarnar voru unnar af hópi sérfræðinga skipuðum fulltrúum frá heilbrigðis- og matvælayfirvöldum allra Norðurlandanna. Þar segir meðal annars að mataræði úr jurtaríkinu, svo sem grænmeti, belgjurtir, ávextir og ber, eigi að vera ráðandi. Heilkornavörur skuli vera í fyrirrúmi, mælt er með því að neyta fisks tvisvar til þrisvar í viku og hóflegri neyslu á fituminni mjólkurvörum. Einnig er mælt með því að sleppa unnum matvælum og takmarka kjötneyslu. Hér á landi hefur verið skipaður faghópur á vegum embættis landlæknis til að endurskoða opinberar ráðleggingar um mataræði á Íslandisem hafa verið í gildi síðan 2014. Þær koma til með að byggja á Norrænu næringarráðleggingunum en einnig verður tekið tillit til íslenskra aðstæðna, þar á meðal niðurstaðna úr landskönnun á mataræði sem fram fór á árunum 2019 til 2021. Forvitnilegt verður að fylgjast með þegar þessar breytingar koma til framkvæmda í skólum landsins og handbók fyrir skólamötuneytin verður uppfærð, þar sem jurtafæði og vönduðum fiskréttum er gert hátt undir höfði. Hvað ræður? Hráefniskostnaðurinn, meðferð hráefnis eða umhverfið? Í leikskólum landsins borða öll börn saman og þar þróast ákveðinn matarmenning í litlum hópum. Mörg börn smakka í fyrsta sinn hinar ýmsu fæðutegundir í leikskólum og þar er gjarnan jákvæðara viðmót meðal annars til jurtafæðis og fiskneyslu. Þetta breytist í mörgum tilfellum á næsta skólastigi, hvað sem veldur. Viðhorf breytast og verða oft neikvæð til ákveðinna fæðuflokka og þrátt fyrir að mörg börn séu í mataráskrift er misjafnt hver borða í raun á skólatíma. Það er von til þess að þetta breytist með nýjum lögum um gjaldfrjálsar máltíðir í grunnskólum og að þar byggist upp svipuð menning og í leikskólunum, að öll borða eitthvað þó ekki endilega allt. Vissulega háir það mörgum grunnskólum hve mörg börn borða á sama tíma og að eftirlit og aðstoð við að setja hæfilegt magn og fjölbreytt á diskinn getur verið ábótavant. Tilvalið væri að nota tækifærið og breyta leiknum samhliða lögunum um gjaldfrjálsar máltíðir í grunnskólum. Viðhalda stemningunni úr leikskólum fram yfir yngsta stigið og skoða hvort það hafi áhrif á neyslumynstur og viðhorf til fæðuflokka til framtíðar. Máltíðir í skólamötuneytum eru risastórt lýðheilsumál og unnin matvæli eiga ekki að sjást í þar. Þeir foreldrar sem kjósa að kynna slíkt fyrir börnum sínum geta vitanlega gert það utan skólatíma. Áhersla ætti að vera á holla valkosti með sem lægst kolefnisspor og framleidd í héraði sé það kostur. Ef við ætlum að efla lýðheilsu með tilliti til lýðheilsuvísa og stuðla að heilbrigðum matarvenjum þar sem hollusta og heilnæmi er sett á oddinn verður að vera eftirfylgni með mötuneytum allra skólastiga. Það þarf hvoru tveggja að fræða og hlusta á raddir barnanna en fyrst og fremst að sjá til þess að öll börn séu umkringd næringarríkum matvælum í skólaumhverfinu. Eins er mikilvægt að gefinn sé rúmur tími til að matast, að börn fái góðan tíma til að njóta matarins og ástunda þannig heilbrigðar matarvenjur í stað þess að matartíma sé hraðað til þess að þau missi ekki af útivist eða öðrum frítíma. Við fögnum þessum nýju leiðbeiningunum, hlökkum til að sjá hvernig útfærslurnar verða í handbók fyrir skólamötuneyti og hvernig þær endurspeglast á matseðlum skólanna. Það verður til fyrirmyndar að sjá áherslu á umhverfi og góða næringu þar sem meðal annars heilkornabrauð, grænmeti, ávextir og ber eru í forgrunni. Vel nærð bernska og réttir neysluhættir ættu að vera heillavænleg til framtíðar. Höfundar eru: Álfhildur Leifsdóttir, grunnskólakennari, formaður Sveitarstjórnarráðs VGog stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir, leikskólastjóri,stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs og oddviti hreyfingarinnar í Suðurkjördæmi Hólmfríður Sigþórsdóttir, kennslufræðingurog flokkráðsfulltrúi Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Loftslagsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Álfhildur Leifsdóttir Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson skrifar Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Sjá meira
Nú þegar rúmlega fjörutíu sveitarfélög vinna eftir nálguninni um heilsueflandi samfélag ásamt fjölbreyttum vinnustöðum þar á meðal mörgum leik-, grunn- og framhaldsskólum er mikilvægt að horfa til matarmenningar og neysluhátta. Markmið heilsueflandi samfélags, skóla og annarra vinnustaða er að skapa umhverfi og aðstæður sem stuðla að heilbrigðum lifnaðarháttum þar sem hlutverk mataræðis er stórt. Nú þegar matur bæði í leik- og grunnskólum er á forræði sveitarfélaga eykst ábyrgð þeirra hvað varðar heilsu og vellíðan. Ábyrgð og tækifæri til að hlúa að heilbrigðum neysluháttum. Sveitarfélög eru hvött til að tryggja að núgildandi ráðleggingum um mataræði, handbók fyrir grunnskólamötuneyti frá 2021, sé fylgt í skólaeldhúsum landsins. Sumarið 2023 kynnti landlæknir nýjar norrænar næringarleiðbeiningar. Hér er um að ræða umfangsmikla uppfærslu byggða á áhrifum á heilsu og umhverfi þegar kemur að mataræði. Næringarráðleggingarnar voru unnar af hópi sérfræðinga skipuðum fulltrúum frá heilbrigðis- og matvælayfirvöldum allra Norðurlandanna. Þar segir meðal annars að mataræði úr jurtaríkinu, svo sem grænmeti, belgjurtir, ávextir og ber, eigi að vera ráðandi. Heilkornavörur skuli vera í fyrirrúmi, mælt er með því að neyta fisks tvisvar til þrisvar í viku og hóflegri neyslu á fituminni mjólkurvörum. Einnig er mælt með því að sleppa unnum matvælum og takmarka kjötneyslu. Hér á landi hefur verið skipaður faghópur á vegum embættis landlæknis til að endurskoða opinberar ráðleggingar um mataræði á Íslandisem hafa verið í gildi síðan 2014. Þær koma til með að byggja á Norrænu næringarráðleggingunum en einnig verður tekið tillit til íslenskra aðstæðna, þar á meðal niðurstaðna úr landskönnun á mataræði sem fram fór á árunum 2019 til 2021. Forvitnilegt verður að fylgjast með þegar þessar breytingar koma til framkvæmda í skólum landsins og handbók fyrir skólamötuneytin verður uppfærð, þar sem jurtafæði og vönduðum fiskréttum er gert hátt undir höfði. Hvað ræður? Hráefniskostnaðurinn, meðferð hráefnis eða umhverfið? Í leikskólum landsins borða öll börn saman og þar þróast ákveðinn matarmenning í litlum hópum. Mörg börn smakka í fyrsta sinn hinar ýmsu fæðutegundir í leikskólum og þar er gjarnan jákvæðara viðmót meðal annars til jurtafæðis og fiskneyslu. Þetta breytist í mörgum tilfellum á næsta skólastigi, hvað sem veldur. Viðhorf breytast og verða oft neikvæð til ákveðinna fæðuflokka og þrátt fyrir að mörg börn séu í mataráskrift er misjafnt hver borða í raun á skólatíma. Það er von til þess að þetta breytist með nýjum lögum um gjaldfrjálsar máltíðir í grunnskólum og að þar byggist upp svipuð menning og í leikskólunum, að öll borða eitthvað þó ekki endilega allt. Vissulega háir það mörgum grunnskólum hve mörg börn borða á sama tíma og að eftirlit og aðstoð við að setja hæfilegt magn og fjölbreytt á diskinn getur verið ábótavant. Tilvalið væri að nota tækifærið og breyta leiknum samhliða lögunum um gjaldfrjálsar máltíðir í grunnskólum. Viðhalda stemningunni úr leikskólum fram yfir yngsta stigið og skoða hvort það hafi áhrif á neyslumynstur og viðhorf til fæðuflokka til framtíðar. Máltíðir í skólamötuneytum eru risastórt lýðheilsumál og unnin matvæli eiga ekki að sjást í þar. Þeir foreldrar sem kjósa að kynna slíkt fyrir börnum sínum geta vitanlega gert það utan skólatíma. Áhersla ætti að vera á holla valkosti með sem lægst kolefnisspor og framleidd í héraði sé það kostur. Ef við ætlum að efla lýðheilsu með tilliti til lýðheilsuvísa og stuðla að heilbrigðum matarvenjum þar sem hollusta og heilnæmi er sett á oddinn verður að vera eftirfylgni með mötuneytum allra skólastiga. Það þarf hvoru tveggja að fræða og hlusta á raddir barnanna en fyrst og fremst að sjá til þess að öll börn séu umkringd næringarríkum matvælum í skólaumhverfinu. Eins er mikilvægt að gefinn sé rúmur tími til að matast, að börn fái góðan tíma til að njóta matarins og ástunda þannig heilbrigðar matarvenjur í stað þess að matartíma sé hraðað til þess að þau missi ekki af útivist eða öðrum frítíma. Við fögnum þessum nýju leiðbeiningunum, hlökkum til að sjá hvernig útfærslurnar verða í handbók fyrir skólamötuneyti og hvernig þær endurspeglast á matseðlum skólanna. Það verður til fyrirmyndar að sjá áherslu á umhverfi og góða næringu þar sem meðal annars heilkornabrauð, grænmeti, ávextir og ber eru í forgrunni. Vel nærð bernska og réttir neysluhættir ættu að vera heillavænleg til framtíðar. Höfundar eru: Álfhildur Leifsdóttir, grunnskólakennari, formaður Sveitarstjórnarráðs VGog stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir, leikskólastjóri,stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs og oddviti hreyfingarinnar í Suðurkjördæmi Hólmfríður Sigþórsdóttir, kennslufræðingurog flokkráðsfulltrúi Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun