Vaskir grísir og vondar nornir Gunnar Theodór Eggertsson skrifar 16. desember 2024 17:02 „Ég mun aldrei fyrirgefa þér þessa mynd,“ sagði áhyggjufull móðir við leikara í vinsælli fjölskyldumynd sem kom út fyrir tæpum þremur áratugum. „Nú, hvers vegna ekki?“ spurði leikarinn. „Vegna þess að ástsæl dóttir mín kom að máli við mig eftir myndina og tilkynnti að hún væri hér með alfarið hætt að leggja sér dýr til munns – og ég lýsi þig ábyrgan!“ Leikarinn hló og bað kærlega að heilsa stúlkunni, enda gerðist hann sjálfur grænkeri eftir tökur á myndinni, en hafði áður verið grænmetisæta í tuttugu ár. Árið var 1995, myndin var Babe – eða Vaski grísinn Baddi, eins og hún hét í íslenskri þýðingu – og leikarinn James Cromwell, sem lék Hoggett bónda, eiganda söguhetjunnar smáu. Vafalaust heyra margir rödd hans fyrir sér mæla hinn tímalausa frasa – „that’ll do, pig, that’ll do“– eftir að Baddi litli heillar alla upp úr skónum í sögulok. Ég hef hugsað mikið til Badda upp á síðkastið, í aðdraganda jólanna, enda áttu það jú að verða örlög litla gríssins að fara í jólamatinn. En svo kom í ljós hvað hann var merkilegur lítill grís – grís sem gat hagað sér eins og fjárhundur! Nema hvað, Baddi var ekkert merkilegur grís. Hann var bara eins og hver annar grís. Grísir eru nefnilega stórmerkileg dýr og það kemur líka skýrt í ljós í yfirstandandi herferð á vegum SDÍ – Samtaka um dýravelferð á Íslandi – sem ber nafnið „Enginn á að vera hryggur um jólin“ og hefur vonandi ekki farið framhjá neinum. Um er að ræða vitundarvakningu um slæma meðferð á svínum hér á landi og jafnframt tilraun til að breyta skynjun fólks á lífum svína, ögra gamalgrónum staðalímyndum þessarar heillandi dýrategundar. Á vef SDÍ (www.dyravelferd.is) má lesa bæði ljóta hluti um aðstæður svína í þauleldi verksmiðjubúa, en einnig fallega hluti um hegðun og einkenni svína, hvað þau eru greind og skemmtileg dýr, félagslynd og tilfinninganæm, með fjölbreytta skapgerð og margvísleg persónueinkenni. Það er ekki að ástæðulausu að vaski grísinn Baddi slær í gegn í sögunni þegar hann byrjar að haga sér eins og fjárhundur. Samlíkingin um svín og hunda er nefnilega afar viðeigandi og svín eru jafnvel talin snjallari en hundar. Baddi er vissulega skálduð sögupersóna sem er talsett af manneskju í leikinni kvikmynd, en þótt hann sé látinn tala mannamál hagar hann sér fyrst og fremst sem grís innan söguheimsins. Mannamálið er frásagnarleið sem tengir okkur sem áhorfendur við líf dýrsins. Baddi litli er myndlíking fyrir alla þá raunverulegu grísi sem eru alveg jafnmerkilegir og áhugaverðir og blessaðir fjárhundarnir. Þeir eru dýr með sálarlíf og tilfinningar sem þjást og pínast ekki síður en gæludýrin okkar – „bleikir hvolpar“ eins og segir í grein Rósu Lífar Darradóttur og Darra Gunnarssonar sem birtist hér á Vísi fyrr í mánuðinum. Í dýrasiðfræðinni er notuð einföld æfing til að velta fyrir sér fordómum hvað varðar ákveðnar dýrategundir: skiptið út einni tegund fyrir aðra svipaða og athugið hvernig það breytir dæminu. Myndum við hugsa öðruvísi um hvolpa í búrum, sem aldrei fengju að hlaupa um frjálsir, fara út undir bert loft, eða lifa dýrsæmandi lífi? Síðasta kjötið sem ég lagði mér til munns var hamborgarhryggur, jólin 2003. Kannski hafði Baddi þar einhver áhrif, ég tengdi allavega of mikið við dýrin á disknum – tengdi dýrin við diskinn – og ákvað á endanum að hætta að borða þau. Á hverjum jólum eftir það eldaði ég mitt sérfæði á aðfangadagskvöld. Svo gerðist það að málefni svína rötuðu inn í almenna umræðu fyrir rúmum áratug og veruleiki verksmiðjubúskapar og geldinga án deyfinga hneykslaði marga, þar á meðal föður minn, sem hafði annars álitið hamborgarhrygginn heilaga hefð. Honum varð nóg boðið og neitaði hryggnum þau jól og önnur þar á eftir. Hann gerðist þó ekki grænmetisæta, skipti einfaldlega einu dýri út fyrir annað í jólamatinn, en það er svo sem ekki aðalmálið. Hann sýndi viðbrögð og það er alltaf ákveðinn sigur fyrir dýrin. Að láta ekki eins og ljót meðferð sé eðlileg. Að horfast í augu við grísina og líta ekki undan. Að láta ekki hefðina eina og sér ráða för þegar óréttlæti er annars vegar. Nú á dögum er vaski grísinn Baddi kannski ekki ofarlega í huga margra en við þurfum heldur ekki að fara þrjátíu ár aftur í tímann til að sjá vinsælar bíómyndir gera sér mat úr meðferð dýra. Wicked, ein vinsælasta mynd heims um þessar mundir, gerir einmitt kúgun dýra að meginþræði, þar sem markvisst er verið að ræna dýrin röddum sínum og læsa þau inni í búrum, til að svipta þau sjálfstæðinu og geta betur stjórnað þeim. Jú, vissulega er sögusviðið ævintýralegt með meiru – sjálft ævintýralandið Oz – en boðskapurinn endurómar um öll úttroðin búr í okkar samtíma og ég tel mig stoltur með vondu vestannorninni í liði! Brjótum búrin, gefum dýrunum rödd, hlustum á þau, og bregðumst við kalli þeirra. Sleppið hryggnum. Horfið frekar á Vaska grísinn Badda. Hún er til á leigunni. Ég á hana líka á DVD, ég get alveg lánað ykkur hana. Hver einasti grís er vaskur grís. Hver einasti grís er Baddi. Höfundur er rithöfundur og dýravinur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dýr Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Sjá meira
„Ég mun aldrei fyrirgefa þér þessa mynd,“ sagði áhyggjufull móðir við leikara í vinsælli fjölskyldumynd sem kom út fyrir tæpum þremur áratugum. „Nú, hvers vegna ekki?“ spurði leikarinn. „Vegna þess að ástsæl dóttir mín kom að máli við mig eftir myndina og tilkynnti að hún væri hér með alfarið hætt að leggja sér dýr til munns – og ég lýsi þig ábyrgan!“ Leikarinn hló og bað kærlega að heilsa stúlkunni, enda gerðist hann sjálfur grænkeri eftir tökur á myndinni, en hafði áður verið grænmetisæta í tuttugu ár. Árið var 1995, myndin var Babe – eða Vaski grísinn Baddi, eins og hún hét í íslenskri þýðingu – og leikarinn James Cromwell, sem lék Hoggett bónda, eiganda söguhetjunnar smáu. Vafalaust heyra margir rödd hans fyrir sér mæla hinn tímalausa frasa – „that’ll do, pig, that’ll do“– eftir að Baddi litli heillar alla upp úr skónum í sögulok. Ég hef hugsað mikið til Badda upp á síðkastið, í aðdraganda jólanna, enda áttu það jú að verða örlög litla gríssins að fara í jólamatinn. En svo kom í ljós hvað hann var merkilegur lítill grís – grís sem gat hagað sér eins og fjárhundur! Nema hvað, Baddi var ekkert merkilegur grís. Hann var bara eins og hver annar grís. Grísir eru nefnilega stórmerkileg dýr og það kemur líka skýrt í ljós í yfirstandandi herferð á vegum SDÍ – Samtaka um dýravelferð á Íslandi – sem ber nafnið „Enginn á að vera hryggur um jólin“ og hefur vonandi ekki farið framhjá neinum. Um er að ræða vitundarvakningu um slæma meðferð á svínum hér á landi og jafnframt tilraun til að breyta skynjun fólks á lífum svína, ögra gamalgrónum staðalímyndum þessarar heillandi dýrategundar. Á vef SDÍ (www.dyravelferd.is) má lesa bæði ljóta hluti um aðstæður svína í þauleldi verksmiðjubúa, en einnig fallega hluti um hegðun og einkenni svína, hvað þau eru greind og skemmtileg dýr, félagslynd og tilfinninganæm, með fjölbreytta skapgerð og margvísleg persónueinkenni. Það er ekki að ástæðulausu að vaski grísinn Baddi slær í gegn í sögunni þegar hann byrjar að haga sér eins og fjárhundur. Samlíkingin um svín og hunda er nefnilega afar viðeigandi og svín eru jafnvel talin snjallari en hundar. Baddi er vissulega skálduð sögupersóna sem er talsett af manneskju í leikinni kvikmynd, en þótt hann sé látinn tala mannamál hagar hann sér fyrst og fremst sem grís innan söguheimsins. Mannamálið er frásagnarleið sem tengir okkur sem áhorfendur við líf dýrsins. Baddi litli er myndlíking fyrir alla þá raunverulegu grísi sem eru alveg jafnmerkilegir og áhugaverðir og blessaðir fjárhundarnir. Þeir eru dýr með sálarlíf og tilfinningar sem þjást og pínast ekki síður en gæludýrin okkar – „bleikir hvolpar“ eins og segir í grein Rósu Lífar Darradóttur og Darra Gunnarssonar sem birtist hér á Vísi fyrr í mánuðinum. Í dýrasiðfræðinni er notuð einföld æfing til að velta fyrir sér fordómum hvað varðar ákveðnar dýrategundir: skiptið út einni tegund fyrir aðra svipaða og athugið hvernig það breytir dæminu. Myndum við hugsa öðruvísi um hvolpa í búrum, sem aldrei fengju að hlaupa um frjálsir, fara út undir bert loft, eða lifa dýrsæmandi lífi? Síðasta kjötið sem ég lagði mér til munns var hamborgarhryggur, jólin 2003. Kannski hafði Baddi þar einhver áhrif, ég tengdi allavega of mikið við dýrin á disknum – tengdi dýrin við diskinn – og ákvað á endanum að hætta að borða þau. Á hverjum jólum eftir það eldaði ég mitt sérfæði á aðfangadagskvöld. Svo gerðist það að málefni svína rötuðu inn í almenna umræðu fyrir rúmum áratug og veruleiki verksmiðjubúskapar og geldinga án deyfinga hneykslaði marga, þar á meðal föður minn, sem hafði annars álitið hamborgarhrygginn heilaga hefð. Honum varð nóg boðið og neitaði hryggnum þau jól og önnur þar á eftir. Hann gerðist þó ekki grænmetisæta, skipti einfaldlega einu dýri út fyrir annað í jólamatinn, en það er svo sem ekki aðalmálið. Hann sýndi viðbrögð og það er alltaf ákveðinn sigur fyrir dýrin. Að láta ekki eins og ljót meðferð sé eðlileg. Að horfast í augu við grísina og líta ekki undan. Að láta ekki hefðina eina og sér ráða för þegar óréttlæti er annars vegar. Nú á dögum er vaski grísinn Baddi kannski ekki ofarlega í huga margra en við þurfum heldur ekki að fara þrjátíu ár aftur í tímann til að sjá vinsælar bíómyndir gera sér mat úr meðferð dýra. Wicked, ein vinsælasta mynd heims um þessar mundir, gerir einmitt kúgun dýra að meginþræði, þar sem markvisst er verið að ræna dýrin röddum sínum og læsa þau inni í búrum, til að svipta þau sjálfstæðinu og geta betur stjórnað þeim. Jú, vissulega er sögusviðið ævintýralegt með meiru – sjálft ævintýralandið Oz – en boðskapurinn endurómar um öll úttroðin búr í okkar samtíma og ég tel mig stoltur með vondu vestannorninni í liði! Brjótum búrin, gefum dýrunum rödd, hlustum á þau, og bregðumst við kalli þeirra. Sleppið hryggnum. Horfið frekar á Vaska grísinn Badda. Hún er til á leigunni. Ég á hana líka á DVD, ég get alveg lánað ykkur hana. Hver einasti grís er vaskur grís. Hver einasti grís er Baddi. Höfundur er rithöfundur og dýravinur.
,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson Skoðun
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson Skoðun
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun