Samráðsbörn, kílómetragjald og yfirvofandi brengluð verðvitund við dæluna Arnar Þór Ingólfsson skrifar 19. mars 2025 07:00 Það hefur komið á óvart, en þó um leið ekki, að sjá hvernig umræða um kílómetragjaldið hefur þróast, nú þegar frumvarp um málið er komið fram á ný. Þau sjónarmið hafa heyrst að vont sé að gjöld á jarðefnaeldsneyti, önnur en kolefnisgjaldið, verði afnumin. Ég taldi persónulega að fólk myndi taka því fagnandi að greiða minna við dæluna í hvert sinn sem það fyllti á tankinn, en hef orðið var við áhyggjur af því að olíufélögin muni nýta tækifærið til að maka krókinn á kostnað almennings. Það litla traust sem margir virðast bera til fyrirtækjanna sem selja okkur eldsneyti er kannski skiljanlegt. Fólk sem komið er yfir miðjan aldur talar stundum um sig sem kaldastríðsbörn. Ef þau eru það, þá má mögulega kalla mína kynslóð samráðsbörn. Fá innlend málefni voru meira í deiglunni þegar ég var að komast til meðvitundar um samfélagið upp úr aldamótum en ólögmætt samráð olíufélaganna. Til upprifjunar, þá höfðu stóru olíufélögin þrjú með sér ólögmætt samráð, sem stóð yfir í um áratug, frá því að frelsi var komið á með olíuviðskipti hérlendis á árunum 1991 til 1992. Þá hætti ríkið að hafa afskipti af verðlagningu og samningum um innflutning á eldsneyti. Samkeppni á markaði átti að tryggja hag neytenda og annarra viðskiptavina olíufélaganna. Það gerði hún því miður ekki. Félögin brugðust við nýfengnu frelsi með ólögmætu samráði sín á milli sem stóð linnulaust yfir, að minnsta kosti frá gildistöku samkeppnislaga árið 1993 og til loka árs 2001. Þegar skýrsla Samkeppnisstofnunar lá fyrir árið 2004 var niðurstaðan skýr. Brotin voru þaulskipulögð. Almenningi blöskraði. Fréttablaðið framkvæmdi viðhorfskönnun og spurði hvort forstjórar olíufélaganna ættu að svara til saka vegna samráðsins. Níutíu og níu prósent svarenda voru því sammála. Íslendingar hafa sjaldan verið jafn sammála um nokkurn hlut. Jóhanna Sigurðardóttir fyrrverandi forsætisráðherra kallaði málið eitt „grófasta og svívirðilegasta þjófnaðarmál sögunnar“ í umræðum um skýrslu Samkeppnisstofnunar á þingi. Eðlilega. Beinn ávinningur olíufélaganna þriggja af samráðinu var sagður ekki minni en 6,5 milljarðar króna (17 milljarðar núvirt) og heildarkostnaður samfélagsins vegna samráðsins var talinn um 40 milljarðar króna (111 milljarðar núvirt). Vantraustið gagnvart olíufélögunum situr greinilega enn í fólki. Kannski ekki okkur samráðsbörnunum, sem höfðum ekki fjárráð á þessum tíma, en mörgum af eldri kynslóðum. Aðhaldið er í okkar höndum Mér er þó mjög til efs að þetta sama fólk vilji snúa aftur til þeirra tíma er ríkisvaldið handstýrði verðinu á eldsneyti til neytenda og annaðist samninga um olíukaup fyrir bensínstöðvar á Íslandi. Samkeppnisumhverfi olíufélaganna hefur færst til betri vegar frá fyrri tímum undir vökulu auga Samkeppniseftirlitsins og fleiri aðila eins og hagsmunasamtaka bifreiðaeigenda, samtaka neytenda og svo auðvitað fjölmiðla. Nýir aðilar hafa komið inn á markaðinn og hrist upp í honum. Stór hluti eldneytismarkaðarins er í eigu skráðra félaga sem eru að stórum hluta í eigu lífeyrissjóða landsmanna. Það má þó, sem áður segir, hafa skilning á því að fólk vantreysti olíufélögunum í ljósi sögunnar. Að sama skapi má segja að þau sem stýra verðlagningunni á eldsneyti standi frammi fyrir ákveðnum freistnivanda þegar álögur ríkisins á eldsneytið sem þau selja minnka snarlega með einu pennastriki. Það mun eflaust brengla verðvitund neytenda. Um 450 milljón lítrum eldsneytis er dælt á ökutæki landsins á hverju ári. Hver króna í hækkuðu meðalútsöluverði samsvarar því 450 milljónum króna árlega, sem myndu renna frá almenningi og atvinnulífi í landinu til olíufélaganna. Það er mikilvægt að olíufélögin finni fyrir aðhaldi við þessar aðstæður. Það var því gott að heyra frá ráðherra nýlega að fjármála- og efnahagsráðuneytið hefði átt í samtali við verðlagseftirlit ASÍ um að viðhafa eftirlit með verði á eldsneyti í tengslum við þessar breytingar. Afgangurinn af aðhaldinu er svo í höndum okkar neytenda. Verum vakandi fyrir þróuninni. Afnám opinberra gjalda samhliða upptöku nýs og skynsamlegs kílómetragjalds á ekki að fela í sér tækifæri fyrir olíufélög til að auka framlegð sína. Höfundur er starfsmaður þingflokks Samfylkingarinnar, fæddur 1991 og keyrir dísilbíl Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Samfylkingin Bensín og olía Kílómetragjald Mest lesið Lygin lekur niður á hökuna Jón Daníelsson Skoðun Hættum að bregðast íslensku hryssunni Rósa Líf Darradóttir Skoðun Ríkisfyrirtæki sem virðir ekki æðsta valdið Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Börnin bíða meðan lausnin stendur auð Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Áður en það verður of seint María Rut Kristinsdóttir Skoðun Líflínan Ingibjörg Isaksen Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir Skoðun Metnaður eða metnaðarleysi? Sumarrós Sigurðardóttir Skoðun Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir Skoðun Neikvæðni í garð sjávarútvegs á Íslandi – orsakir og afleiðingar Kristín Þórarinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Byggð í Norðvesturkjördæmi: lífæð framtíðar Íslands Ragnar Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hverju hef ég stjórn á? Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Metnaður eða metnaðarleysi? Sumarrós Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Þetta er allt í vinnslu“ María Pétursdóttir skrifar Skoðun Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifar Skoðun Iðnaðarstefna – stökkpallur inn í næsta hagvaxtarskeið Sigurður Hannesson skrifar Skoðun Hættum að bregðast íslensku hryssunni Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Börnin bíða meðan lausnin stendur auð Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Áður en það verður of seint María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Lygin lekur niður á hökuna Jón Daníelsson skrifar Skoðun Líflínan Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Ríkisfyrirtæki sem virðir ekki æðsta valdið Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Neikvæðni í garð sjávarútvegs á Íslandi – orsakir og afleiðingar Kristín Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Við erum hafið Guillaume Bazard skrifar Skoðun Deja Vu Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Mun mannkynið lifa af gervigreindina? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun rassskellt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar skólamáltíðir – margþættur ávinningur Ludvig Guðmundsson,Guðrún E. Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Orkuöflun á eyjaklösum - Vestmannaeyjar og Orkneyjar Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Hugrekki getur af sér hugrekki Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helför gyðinga gegn íbúum Palestínu Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson skrifar Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Staðið með þjóðinni Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Sjá meira
Það hefur komið á óvart, en þó um leið ekki, að sjá hvernig umræða um kílómetragjaldið hefur þróast, nú þegar frumvarp um málið er komið fram á ný. Þau sjónarmið hafa heyrst að vont sé að gjöld á jarðefnaeldsneyti, önnur en kolefnisgjaldið, verði afnumin. Ég taldi persónulega að fólk myndi taka því fagnandi að greiða minna við dæluna í hvert sinn sem það fyllti á tankinn, en hef orðið var við áhyggjur af því að olíufélögin muni nýta tækifærið til að maka krókinn á kostnað almennings. Það litla traust sem margir virðast bera til fyrirtækjanna sem selja okkur eldsneyti er kannski skiljanlegt. Fólk sem komið er yfir miðjan aldur talar stundum um sig sem kaldastríðsbörn. Ef þau eru það, þá má mögulega kalla mína kynslóð samráðsbörn. Fá innlend málefni voru meira í deiglunni þegar ég var að komast til meðvitundar um samfélagið upp úr aldamótum en ólögmætt samráð olíufélaganna. Til upprifjunar, þá höfðu stóru olíufélögin þrjú með sér ólögmætt samráð, sem stóð yfir í um áratug, frá því að frelsi var komið á með olíuviðskipti hérlendis á árunum 1991 til 1992. Þá hætti ríkið að hafa afskipti af verðlagningu og samningum um innflutning á eldsneyti. Samkeppni á markaði átti að tryggja hag neytenda og annarra viðskiptavina olíufélaganna. Það gerði hún því miður ekki. Félögin brugðust við nýfengnu frelsi með ólögmætu samráði sín á milli sem stóð linnulaust yfir, að minnsta kosti frá gildistöku samkeppnislaga árið 1993 og til loka árs 2001. Þegar skýrsla Samkeppnisstofnunar lá fyrir árið 2004 var niðurstaðan skýr. Brotin voru þaulskipulögð. Almenningi blöskraði. Fréttablaðið framkvæmdi viðhorfskönnun og spurði hvort forstjórar olíufélaganna ættu að svara til saka vegna samráðsins. Níutíu og níu prósent svarenda voru því sammála. Íslendingar hafa sjaldan verið jafn sammála um nokkurn hlut. Jóhanna Sigurðardóttir fyrrverandi forsætisráðherra kallaði málið eitt „grófasta og svívirðilegasta þjófnaðarmál sögunnar“ í umræðum um skýrslu Samkeppnisstofnunar á þingi. Eðlilega. Beinn ávinningur olíufélaganna þriggja af samráðinu var sagður ekki minni en 6,5 milljarðar króna (17 milljarðar núvirt) og heildarkostnaður samfélagsins vegna samráðsins var talinn um 40 milljarðar króna (111 milljarðar núvirt). Vantraustið gagnvart olíufélögunum situr greinilega enn í fólki. Kannski ekki okkur samráðsbörnunum, sem höfðum ekki fjárráð á þessum tíma, en mörgum af eldri kynslóðum. Aðhaldið er í okkar höndum Mér er þó mjög til efs að þetta sama fólk vilji snúa aftur til þeirra tíma er ríkisvaldið handstýrði verðinu á eldsneyti til neytenda og annaðist samninga um olíukaup fyrir bensínstöðvar á Íslandi. Samkeppnisumhverfi olíufélaganna hefur færst til betri vegar frá fyrri tímum undir vökulu auga Samkeppniseftirlitsins og fleiri aðila eins og hagsmunasamtaka bifreiðaeigenda, samtaka neytenda og svo auðvitað fjölmiðla. Nýir aðilar hafa komið inn á markaðinn og hrist upp í honum. Stór hluti eldneytismarkaðarins er í eigu skráðra félaga sem eru að stórum hluta í eigu lífeyrissjóða landsmanna. Það má þó, sem áður segir, hafa skilning á því að fólk vantreysti olíufélögunum í ljósi sögunnar. Að sama skapi má segja að þau sem stýra verðlagningunni á eldsneyti standi frammi fyrir ákveðnum freistnivanda þegar álögur ríkisins á eldsneytið sem þau selja minnka snarlega með einu pennastriki. Það mun eflaust brengla verðvitund neytenda. Um 450 milljón lítrum eldsneytis er dælt á ökutæki landsins á hverju ári. Hver króna í hækkuðu meðalútsöluverði samsvarar því 450 milljónum króna árlega, sem myndu renna frá almenningi og atvinnulífi í landinu til olíufélaganna. Það er mikilvægt að olíufélögin finni fyrir aðhaldi við þessar aðstæður. Það var því gott að heyra frá ráðherra nýlega að fjármála- og efnahagsráðuneytið hefði átt í samtali við verðlagseftirlit ASÍ um að viðhafa eftirlit með verði á eldsneyti í tengslum við þessar breytingar. Afgangurinn af aðhaldinu er svo í höndum okkar neytenda. Verum vakandi fyrir þróuninni. Afnám opinberra gjalda samhliða upptöku nýs og skynsamlegs kílómetragjalds á ekki að fela í sér tækifæri fyrir olíufélög til að auka framlegð sína. Höfundur er starfsmaður þingflokks Samfylkingarinnar, fæddur 1991 og keyrir dísilbíl
Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir Skoðun
Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar
Skoðun Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifar
Skoðun Neikvæðni í garð sjávarútvegs á Íslandi – orsakir og afleiðingar Kristín Þórarinsdóttir skrifar
Skoðun Gjaldfrjálsar skólamáltíðir – margþættur ávinningur Ludvig Guðmundsson,Guðrún E. Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir Skoðun