Hann breytti öllu – og gerði það með háði Jónas Sen skrifar 7. apríl 2025 08:32 Það eru fáir einstaklingar sem hafa haft jafndjúp og margræð áhrif á íslenska menningu og listalíf og Magnús Þór Jónsson – Megas. Nú þegar hann fagnar 80 ára afmæli sínu ber að staldra við og virða fyrir sér þá arfleifð sem hann hefur skilið eftir sig: óhefðbundna og stundum óþægilega spegilmynd af sjálfsímynd þjóðarinnar. Frá fyrstu plötunni árið 1972 hefur hann hrært upp í samfélagslegri sjálfshugmynd með beittu og oft meinfyndnu tungutaki. Hann talaði þegar aðrir þögðu. Hann hristi upp í hugmyndum okkar um trú, kynlíf, stjórnmál, þjóðernishyggju og fegurð. Hann fór ekki fínlega í hlutina, heldur gerði það á beinskeyttan hátt sem fékk suma til að hlæja og aðra til að gráta. Og hann gerði það með tungunni að vopni. Óþægilegt skáld í hefðbundnum búningi Það sem gerir Megas einstakan er að hann náði að hrista upp í samtímanum með hjálp fortíðarinnar. Hann beitti kirkjulegum tilvísunum, ljóðrænni rómantík, vitnaði í þjóðsögur og sígildan arð þjóðarinnar – til að afhjúpa lygina, hræsnina og fáfræðina í núinu. Hann er bæði arftaki Hallgríms Péturssonar og uppreisnarmaður pönkrokkarans. Hann orti ekki til að þóknast – heldur til að segja satt. Og sannleikurinn í verkum Megasar var sjaldnast þægilegur. Textar sem lifa lífi sínu sjálfir Tungutak Megasar hefur löngu öðlast sjálfstætt líf. Þeir sem aldrei hafa hlustað á heila plötu þekkja engu að síður línur úr textum hans. Með þessum textum opnaði Megas nýjan möguleika á því hvað íslensk tónlist gæti verið. Hann skapaði listform sem var á mörkum tónlistar, leiklistar, skáldskapar og pólitískrar innsýnar. Í kjölfar hans komu aðrir – en enginn hefur gengið nákvæmlega sömu leið. Manneskjan á bak við mýtuna Við tölum oft um Megas sem goðsögn – en hann er líka maður. Manneskja með húmor, viðkvæmni, innsæi og eigin baráttu. Hann hefur gengið í gegnum myrkur og þögn, en alltaf haldið í þann eldmóð sem kveikti fyrsta textann og fyrsta lagið. Sá eldur brennur enn. Það er þessi sanna rödd, aldrei sniðin að tíðaranda – sem gerir hann að listamanni fyrir allar kynslóðir. Ég þakka Á þessum tímamótum ber ekki aðeins að óska Megasi til hamingju – heldur þakka honum. Fyrir að hafa fært þjóðinni nýja sjálfsmynd: minna fullkomna, minna heilaga, en heiðarlegri. Hann sýndi okkur að tilveran er flókin og mótsagnakennd, og að það er allt í lagi. Hann hjálpaði okkur að hlæja að sjálfum okkur – og jafnvel fyrirgefa okkur það sem við gátum ekki afborið. Þjóðskáld þarf ekki að vera samþykkt af öllum. En sumt þarf að segja. Megas hefur sagt það – og fyrir það eigum við honum þakkir skildar. Til hamingju með áttræðisafmælið, Megas. Þú ert ómissandi. Höfundur er tónlistarmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tímamót Tónlist Mest lesið Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson Skoðun Skoðun Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Skoðun Fjárfestavernd sem gengur of langt? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Æfðu þig í virkum og uppbyggilegum viðbrögðum Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Sjá meira
Það eru fáir einstaklingar sem hafa haft jafndjúp og margræð áhrif á íslenska menningu og listalíf og Magnús Þór Jónsson – Megas. Nú þegar hann fagnar 80 ára afmæli sínu ber að staldra við og virða fyrir sér þá arfleifð sem hann hefur skilið eftir sig: óhefðbundna og stundum óþægilega spegilmynd af sjálfsímynd þjóðarinnar. Frá fyrstu plötunni árið 1972 hefur hann hrært upp í samfélagslegri sjálfshugmynd með beittu og oft meinfyndnu tungutaki. Hann talaði þegar aðrir þögðu. Hann hristi upp í hugmyndum okkar um trú, kynlíf, stjórnmál, þjóðernishyggju og fegurð. Hann fór ekki fínlega í hlutina, heldur gerði það á beinskeyttan hátt sem fékk suma til að hlæja og aðra til að gráta. Og hann gerði það með tungunni að vopni. Óþægilegt skáld í hefðbundnum búningi Það sem gerir Megas einstakan er að hann náði að hrista upp í samtímanum með hjálp fortíðarinnar. Hann beitti kirkjulegum tilvísunum, ljóðrænni rómantík, vitnaði í þjóðsögur og sígildan arð þjóðarinnar – til að afhjúpa lygina, hræsnina og fáfræðina í núinu. Hann er bæði arftaki Hallgríms Péturssonar og uppreisnarmaður pönkrokkarans. Hann orti ekki til að þóknast – heldur til að segja satt. Og sannleikurinn í verkum Megasar var sjaldnast þægilegur. Textar sem lifa lífi sínu sjálfir Tungutak Megasar hefur löngu öðlast sjálfstætt líf. Þeir sem aldrei hafa hlustað á heila plötu þekkja engu að síður línur úr textum hans. Með þessum textum opnaði Megas nýjan möguleika á því hvað íslensk tónlist gæti verið. Hann skapaði listform sem var á mörkum tónlistar, leiklistar, skáldskapar og pólitískrar innsýnar. Í kjölfar hans komu aðrir – en enginn hefur gengið nákvæmlega sömu leið. Manneskjan á bak við mýtuna Við tölum oft um Megas sem goðsögn – en hann er líka maður. Manneskja með húmor, viðkvæmni, innsæi og eigin baráttu. Hann hefur gengið í gegnum myrkur og þögn, en alltaf haldið í þann eldmóð sem kveikti fyrsta textann og fyrsta lagið. Sá eldur brennur enn. Það er þessi sanna rödd, aldrei sniðin að tíðaranda – sem gerir hann að listamanni fyrir allar kynslóðir. Ég þakka Á þessum tímamótum ber ekki aðeins að óska Megasi til hamingju – heldur þakka honum. Fyrir að hafa fært þjóðinni nýja sjálfsmynd: minna fullkomna, minna heilaga, en heiðarlegri. Hann sýndi okkur að tilveran er flókin og mótsagnakennd, og að það er allt í lagi. Hann hjálpaði okkur að hlæja að sjálfum okkur – og jafnvel fyrirgefa okkur það sem við gátum ekki afborið. Þjóðskáld þarf ekki að vera samþykkt af öllum. En sumt þarf að segja. Megas hefur sagt það – og fyrir það eigum við honum þakkir skildar. Til hamingju með áttræðisafmælið, Megas. Þú ert ómissandi. Höfundur er tónlistarmaður.
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun