Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Kjartan Kjartansson skrifar 23. apríl 2025 14:27 Teikning listamanns af reikistjörnunni BD+05 4868 Ab. Hún skilur eftir sig margra milljón kílómetra langan hala þegar hún gufar upp í hitanum frá móðurstjörnunni. Talið er að stærð reikistjörnunnar sé einhvers staðar á milli Merkúríusar og tunglsins okkar. Jose-Luis Olivares, MIT Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. Reikistjarnan BD+05 4868 Ab er smám saman að leysast upp í öreindir á þéttri braut sinni um móðurstjörnuna sem er appelsínugulur dvergur, sólstjarna með um 70 prósent af massa sólarinnar okkar og fimmtung af birtu hennar. Aðeins fjórar fjarreikistjörnur hafa nokkru sinni fundist sem eru að gufa upp á þennan hátt. Talið er að hitinn við yfirborð reikistjörnunnar sé um 1.600°C og að það sé þess vegna fljótandi bergbráð, að því er segir í frétt Reuters. Hún tapi um það bil massa Everest-fjalls á hverju ári sem myndi um það bil níu kílómetra langan hala á braut um stjörnuna. Stjörnufræðingarnir sem fundu reikistjörnuna telja að hún hverfi á næstu milljón árunum, því næst sem augnabliki á stjarnfræðilegan mælikvarða. Reikistjarnan er um 140 ljósár frá jörðinni í stjörnumerkinu Vængfáknum. Umferðartími hennar um stjörnuna er 30,5 klukkutímar en sporbrautin er tuttugu sinnum nær stjörnunni en braut Merkúríusar, innstu reikistjörnunnar í sólkerfinu okkar, um sólina. Óljóst er hvers vegna reikistjarnan gengur svo þétt um móðurstjörnu sína en engin merki hafa fundist um að sporbraut hennar fari hnignandi. Mögulegt er talið að reikistjarnan hafi upphaflega myndast fjær stjörnunni en síðan færst nær fyrir þyngdaráhrif annarrar reikistjörnu eða annars fyrirbæris. Hver sem ástæðan er veitir dauðastríð reikistjörnunnar vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka bergreikistjörnur og innviði þeirra. Erfitt er að rannsaka efnasamsetningu reikistjarna úr fjarlægð, jafnvel í okkar eigin sólkerfi. Það auðveldar leikinn umtalsvert þegar iður reikistjörnunnar streyma út í geiminn. Gera efnagreint reikistjörnuna með beinum hætti Marc Hon, nýdoktor við MIT-háskóla í Bandaríkjunum og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina í vísindaritinu Astrophysical Journal Letters, segir að halinn sem reikistjarnan skilur eftir sig geti innihaldið efni úr skorpu, möttli eða jafnvel kjarna hennar. Stefnt er að því að nota James Webb-geimsjónaukann til þess að reyna að efnagreina halann og þar með samsetningu reikistjörnunnar. „Þetta er sannarlega einstakt tækifæri fyrir fjarreikistjörnujarðfræði og til þess að skilja fjölbreytileika og mögulega lífvænleika bergreikistjarna utan sólkerfisins okkar,“ segir Hon. Við leit að merkjum um líf eða lífvænlegar aðstæður í alheiminum beina stjörnufræðingar fyrst og fremst sjónum sínum að bergreikistjörnum sem eru í svonefndu lífbelti í kringum móðurstjörnur. Lífbelti er skilgreint sem það svæði þar sem vatn getur verið á fljótandi formi á yfirborði reikistjörnu en það er talið grunnforsenda lífs eins og við þekkjum það. Geimurinn Vísindi James Webb-geimsjónaukinn Mest lesið Tuttugu þingmenn mættu ekki á þingfund Innlent Vilja að nemendur borgi allt að 180 þúsund til að skrá sig Innlent Íbúðin í rúst eftir Airbnb-gesti Innlent Kerecis bjargaði lífi skallaarnar í tæka tíð fyrir fjórða júlí Innlent Þriggja leitað vegna stunguárásar í miðbænum Innlent Búið að boða til nýs fundar Innlent Sex fluttir á sjúkrahús eftir umferðarslys í Hörgársveit Innlent Lögreglan lýsir eftir Kristínu Innlent Tuttugu og fimm stúlkna saknað úr sumarbúðum vegna flóða Erlent Lítill munur á bitum bitmýs og lúsmýs Innlent Fleiri fréttir Tuttugu og fimm stúlkna saknað úr sumarbúðum vegna flóða Minnst þrettán látnir og tuttugu barna saknað eftir flóð í Texas Rússar sagðir nota efnavopn í Úkraínu í auknum mæli Tveir ferðamenn létust í fílaárás í Sambíu Stunguárás í Tampere hvorki talin hryðjuverk né rasísk árás Sænskur glæpaforingi tekinn fastur í Tyrklandi Leiðtogar Hamas sagðir þokast nær því að samþykkja vopnahlé Vilja nýta formennskuna til að láta sverfa til stáls gegn Ungverjum Tugir slasaðir eftir sprengingu á bensínstöð í Róm Hæstiréttur opnar á brottflutning til þriðja ríkis Engin árangur af símtalinu og fjórtán látnir eftir árás á Kænugarð Stóra og fallega frumvarpið verður að lögum Voru á há-áhættu lista BBC fyrir Glastonbury Fjöldi flugferða felldur niður vegna verkfalls franskra flugumferðarstjóra Danskur covid-samsærissinni bendlaður við rússneskan upplýsingahernað Trúarhópar mótmæla Zúmba-kennslu á Indlandi Stjórnlaus gróðureldur ógnar heimilum á Krít „Stóra og fallega frumvarpið“ enn í limbó á þinginu Combs áfram í gæsluvarðhaldi Sautján ára drengur drukknaði á Hróarskeldu Játar að hafa myrt fjórmenningana í Idaho Jimmy Swaggart allur Evrópuríkjum leyft að nota kolefnisjöfnun erlendis í fyrsta skipti Diddy sakfelldur í tveimur af fimm ákæruliðum Boðar arftaka Dalai Lama Paramount lúffar fyrir Trump og greiðir bætur vegna Kamölu Táningsstúlkan sem lést var að teyma íslenskan hest Maðurinn sem fann upp mew-ið er látinn Handtóku stjórnendur sjúkrahússins vegna ætlaðra barnsdrápa Trans konur fá ekki að keppa og Thomas svipt metunum Sjá meira
Reikistjarnan BD+05 4868 Ab er smám saman að leysast upp í öreindir á þéttri braut sinni um móðurstjörnuna sem er appelsínugulur dvergur, sólstjarna með um 70 prósent af massa sólarinnar okkar og fimmtung af birtu hennar. Aðeins fjórar fjarreikistjörnur hafa nokkru sinni fundist sem eru að gufa upp á þennan hátt. Talið er að hitinn við yfirborð reikistjörnunnar sé um 1.600°C og að það sé þess vegna fljótandi bergbráð, að því er segir í frétt Reuters. Hún tapi um það bil massa Everest-fjalls á hverju ári sem myndi um það bil níu kílómetra langan hala á braut um stjörnuna. Stjörnufræðingarnir sem fundu reikistjörnuna telja að hún hverfi á næstu milljón árunum, því næst sem augnabliki á stjarnfræðilegan mælikvarða. Reikistjarnan er um 140 ljósár frá jörðinni í stjörnumerkinu Vængfáknum. Umferðartími hennar um stjörnuna er 30,5 klukkutímar en sporbrautin er tuttugu sinnum nær stjörnunni en braut Merkúríusar, innstu reikistjörnunnar í sólkerfinu okkar, um sólina. Óljóst er hvers vegna reikistjarnan gengur svo þétt um móðurstjörnu sína en engin merki hafa fundist um að sporbraut hennar fari hnignandi. Mögulegt er talið að reikistjarnan hafi upphaflega myndast fjær stjörnunni en síðan færst nær fyrir þyngdaráhrif annarrar reikistjörnu eða annars fyrirbæris. Hver sem ástæðan er veitir dauðastríð reikistjörnunnar vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka bergreikistjörnur og innviði þeirra. Erfitt er að rannsaka efnasamsetningu reikistjarna úr fjarlægð, jafnvel í okkar eigin sólkerfi. Það auðveldar leikinn umtalsvert þegar iður reikistjörnunnar streyma út í geiminn. Gera efnagreint reikistjörnuna með beinum hætti Marc Hon, nýdoktor við MIT-háskóla í Bandaríkjunum og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina í vísindaritinu Astrophysical Journal Letters, segir að halinn sem reikistjarnan skilur eftir sig geti innihaldið efni úr skorpu, möttli eða jafnvel kjarna hennar. Stefnt er að því að nota James Webb-geimsjónaukann til þess að reyna að efnagreina halann og þar með samsetningu reikistjörnunnar. „Þetta er sannarlega einstakt tækifæri fyrir fjarreikistjörnujarðfræði og til þess að skilja fjölbreytileika og mögulega lífvænleika bergreikistjarna utan sólkerfisins okkar,“ segir Hon. Við leit að merkjum um líf eða lífvænlegar aðstæður í alheiminum beina stjörnufræðingar fyrst og fremst sjónum sínum að bergreikistjörnum sem eru í svonefndu lífbelti í kringum móðurstjörnur. Lífbelti er skilgreint sem það svæði þar sem vatn getur verið á fljótandi formi á yfirborði reikistjörnu en það er talið grunnforsenda lífs eins og við þekkjum það.
Geimurinn Vísindi James Webb-geimsjónaukinn Mest lesið Tuttugu þingmenn mættu ekki á þingfund Innlent Vilja að nemendur borgi allt að 180 þúsund til að skrá sig Innlent Íbúðin í rúst eftir Airbnb-gesti Innlent Kerecis bjargaði lífi skallaarnar í tæka tíð fyrir fjórða júlí Innlent Þriggja leitað vegna stunguárásar í miðbænum Innlent Búið að boða til nýs fundar Innlent Sex fluttir á sjúkrahús eftir umferðarslys í Hörgársveit Innlent Lögreglan lýsir eftir Kristínu Innlent Tuttugu og fimm stúlkna saknað úr sumarbúðum vegna flóða Erlent Lítill munur á bitum bitmýs og lúsmýs Innlent Fleiri fréttir Tuttugu og fimm stúlkna saknað úr sumarbúðum vegna flóða Minnst þrettán látnir og tuttugu barna saknað eftir flóð í Texas Rússar sagðir nota efnavopn í Úkraínu í auknum mæli Tveir ferðamenn létust í fílaárás í Sambíu Stunguárás í Tampere hvorki talin hryðjuverk né rasísk árás Sænskur glæpaforingi tekinn fastur í Tyrklandi Leiðtogar Hamas sagðir þokast nær því að samþykkja vopnahlé Vilja nýta formennskuna til að láta sverfa til stáls gegn Ungverjum Tugir slasaðir eftir sprengingu á bensínstöð í Róm Hæstiréttur opnar á brottflutning til þriðja ríkis Engin árangur af símtalinu og fjórtán látnir eftir árás á Kænugarð Stóra og fallega frumvarpið verður að lögum Voru á há-áhættu lista BBC fyrir Glastonbury Fjöldi flugferða felldur niður vegna verkfalls franskra flugumferðarstjóra Danskur covid-samsærissinni bendlaður við rússneskan upplýsingahernað Trúarhópar mótmæla Zúmba-kennslu á Indlandi Stjórnlaus gróðureldur ógnar heimilum á Krít „Stóra og fallega frumvarpið“ enn í limbó á þinginu Combs áfram í gæsluvarðhaldi Sautján ára drengur drukknaði á Hróarskeldu Játar að hafa myrt fjórmenningana í Idaho Jimmy Swaggart allur Evrópuríkjum leyft að nota kolefnisjöfnun erlendis í fyrsta skipti Diddy sakfelldur í tveimur af fimm ákæruliðum Boðar arftaka Dalai Lama Paramount lúffar fyrir Trump og greiðir bætur vegna Kamölu Táningsstúlkan sem lést var að teyma íslenskan hest Maðurinn sem fann upp mew-ið er látinn Handtóku stjórnendur sjúkrahússins vegna ætlaðra barnsdrápa Trans konur fá ekki að keppa og Thomas svipt metunum Sjá meira