Helgi Gunnlaugsson: Afbrot og refsingar 29. apríl 2010 09:05 Um þessar mundir fagnar fangahjálpin Vernd 50 ára afmæli. Á starfstíma sínum hefur samfélagið allt tekið stakkaskiptum sem birtist m.a. í málaflokki afbrota. Fagmennska hefur aukist og opinber gögn um afbrot og fangelsismál eru nú aðgengileg. Á sama tíma hafa áhyggjur af afbrotum vaxið og kröfur um hertar refsingar eru háværar. Refsingar hafa þyngst og álagið á fangelsiskerfið hefur aldrei verið meira en einmitt núna. Við þessar aðstæður verður starf fangahjálparinnar brýnna en nokkru sinni fyrr.Auga fyrir auga?Aðlögun fanga inn í samfélagið að nýju eftir afplánun er ekki auðveld á tímum efnahagsþrenginga og atvinnuleysis auk viðhorfa sem oftar en ekki eru andsnúin föngum og málefnum þeirra. Hvers vegna á samfélagið að rétta brotamönnum sáttahönd þegar fórnarlömbin sitja eftir grátt leikin? Svarið er hvorki einfalt né einhlítt en við þurfum sífellt að spyrja okkur grundvallarspurninga af þessu tagi. Svarið afhjúpar í raun hvers konar samfélagi við búum í. Hver er siðferðisgrundvöllur samfélagsins - hvaða gildi eigum við að hafa í heiðri í samskiptum hvert við annað?Eigum við að svara brotum í sömu mynt - svara illu með illu? Oft það fyrsta sem upp í hugann kemur þegar við heyrum af ódæðisverkum. Eða eigum við að bæta fyrir brotið og huga að betrun einstaklingsins?Hvort sjónarmiðið vegur þyngra í reynd má deila um en bæði eru óneitanlega til staðar. Fangelsisvist felur í sér valdbeitingu en um leið skýr skilaboð samfélagsins til brotamannsins um að horfast í augu við athæfi sitt og axla ábyrgð á verkum sínum. Á sama tíma verður að skapa svigrúm fyrir fanga til að að vinna sig aftur inn í samfélagið.Ef vonin er tekin burt frá brotamanninum erum við um leið að plægja jarðveginn fyrir áframhaldandi pínu og hrösun, sem kemur ekki bara niður á brotamanninum sjálfum, heldur samfélaginu öllu. Hvort sem refsingin innan veggja fangelsis er eitt, tíu eða jafnvel tuttugu ár snýr brotamaðurinn aftur út í samfélagið, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Miklu skiptir að hann sé tilbúinn og fær tækifæri til að taka þátt í samfélaginu og að samfélagið sé reiðubúið að taka við honum aftur. Hér hefur fangahjálpin Vernd leikið mikilvægt hlutverk við að auðvelda föngum aðlögunina í samfélagið að nýju.Þolendur afbrota eru margirFórnarlömb afbrota eru mörg og þau finnast ekki aðeins meðal þolenda afbrota og aðstandenda þeirra sem oft eiga um sárt að binda. Fangar eru aldrei einir og þeir eiga einhverja að, foreldra, börn eða aðra nákomna sem ekkert hafa gert af sér og standa oft berskjaldaðir gagnvart brotum ástvinar. Gerandinn verður svo stundum fórnarlamb eigin verknaðar, hann getur ekki hlaupið frá afleiðingum verka sinna, jafnvel þó hann afpláni fjölda ára í fangelsi. Margir þjást vegna brotanna, sem læsa sig ekki aðeins um þolendur brota og aðstandendur þeirra, heldur ekki síður gerendur og aðstandendur þeirra.Hugsjónin bak við Vernd hefur einmitt falist í þessu; að þó afbrotið geti verið skelfilegt þarf brotamaðurinn ekki endilega að vera ófreskja. Gera verður greinarmun á manneskjunni og afbrotinu sem oft er alls ekki auðvelt. Að fordæma brotið án þess að fordæma einstaklinginn.Félagsleg staða fangaLangflestir fangar eru karlar í yngri kantinum og það er í sjálfu sér áhugavert rannsóknarefni. Hver eru einkennin að öðru leyti? Í rannsóknum sem ég hef staðið að ásamt öðrum í fangelsum landsins á undanförnum árum hefur skýrt komið fram að félagslegu baklandi fanga er í mörgum tilfellum verulega ábótavant og þar liggja iðulega rætur afbrotavandans.Fjöskyldutengsl rofin, búsetuskipti tíð og óregla á heimilinu. Skólaganga í molum, margir þjást af náms- og hegðunarerfiðleikum, og stór hluti ekki lokið grunnskólanámi - jafnvel í ríkari mæli en á Norðurlöndunum. Á sama tíma hefur komið fram mikill áhugi fanga á að mennta sig og fjöldi þeirra stundar nám í fangelsi til að bæta sig. Mörgum hefur tekist vel upp í bæði námi og starfi eftir afplánun og byrjað nýtt líf án afbrota. Ýmislegt er því hægt að gera til að draga úr afbrotum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon Skoðun Skoðun Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Sjá meira
Um þessar mundir fagnar fangahjálpin Vernd 50 ára afmæli. Á starfstíma sínum hefur samfélagið allt tekið stakkaskiptum sem birtist m.a. í málaflokki afbrota. Fagmennska hefur aukist og opinber gögn um afbrot og fangelsismál eru nú aðgengileg. Á sama tíma hafa áhyggjur af afbrotum vaxið og kröfur um hertar refsingar eru háværar. Refsingar hafa þyngst og álagið á fangelsiskerfið hefur aldrei verið meira en einmitt núna. Við þessar aðstæður verður starf fangahjálparinnar brýnna en nokkru sinni fyrr.Auga fyrir auga?Aðlögun fanga inn í samfélagið að nýju eftir afplánun er ekki auðveld á tímum efnahagsþrenginga og atvinnuleysis auk viðhorfa sem oftar en ekki eru andsnúin föngum og málefnum þeirra. Hvers vegna á samfélagið að rétta brotamönnum sáttahönd þegar fórnarlömbin sitja eftir grátt leikin? Svarið er hvorki einfalt né einhlítt en við þurfum sífellt að spyrja okkur grundvallarspurninga af þessu tagi. Svarið afhjúpar í raun hvers konar samfélagi við búum í. Hver er siðferðisgrundvöllur samfélagsins - hvaða gildi eigum við að hafa í heiðri í samskiptum hvert við annað?Eigum við að svara brotum í sömu mynt - svara illu með illu? Oft það fyrsta sem upp í hugann kemur þegar við heyrum af ódæðisverkum. Eða eigum við að bæta fyrir brotið og huga að betrun einstaklingsins?Hvort sjónarmiðið vegur þyngra í reynd má deila um en bæði eru óneitanlega til staðar. Fangelsisvist felur í sér valdbeitingu en um leið skýr skilaboð samfélagsins til brotamannsins um að horfast í augu við athæfi sitt og axla ábyrgð á verkum sínum. Á sama tíma verður að skapa svigrúm fyrir fanga til að að vinna sig aftur inn í samfélagið.Ef vonin er tekin burt frá brotamanninum erum við um leið að plægja jarðveginn fyrir áframhaldandi pínu og hrösun, sem kemur ekki bara niður á brotamanninum sjálfum, heldur samfélaginu öllu. Hvort sem refsingin innan veggja fangelsis er eitt, tíu eða jafnvel tuttugu ár snýr brotamaðurinn aftur út í samfélagið, hvort sem okkur líkar betur eða verr. Miklu skiptir að hann sé tilbúinn og fær tækifæri til að taka þátt í samfélaginu og að samfélagið sé reiðubúið að taka við honum aftur. Hér hefur fangahjálpin Vernd leikið mikilvægt hlutverk við að auðvelda föngum aðlögunina í samfélagið að nýju.Þolendur afbrota eru margirFórnarlömb afbrota eru mörg og þau finnast ekki aðeins meðal þolenda afbrota og aðstandenda þeirra sem oft eiga um sárt að binda. Fangar eru aldrei einir og þeir eiga einhverja að, foreldra, börn eða aðra nákomna sem ekkert hafa gert af sér og standa oft berskjaldaðir gagnvart brotum ástvinar. Gerandinn verður svo stundum fórnarlamb eigin verknaðar, hann getur ekki hlaupið frá afleiðingum verka sinna, jafnvel þó hann afpláni fjölda ára í fangelsi. Margir þjást vegna brotanna, sem læsa sig ekki aðeins um þolendur brota og aðstandendur þeirra, heldur ekki síður gerendur og aðstandendur þeirra.Hugsjónin bak við Vernd hefur einmitt falist í þessu; að þó afbrotið geti verið skelfilegt þarf brotamaðurinn ekki endilega að vera ófreskja. Gera verður greinarmun á manneskjunni og afbrotinu sem oft er alls ekki auðvelt. Að fordæma brotið án þess að fordæma einstaklinginn.Félagsleg staða fangaLangflestir fangar eru karlar í yngri kantinum og það er í sjálfu sér áhugavert rannsóknarefni. Hver eru einkennin að öðru leyti? Í rannsóknum sem ég hef staðið að ásamt öðrum í fangelsum landsins á undanförnum árum hefur skýrt komið fram að félagslegu baklandi fanga er í mörgum tilfellum verulega ábótavant og þar liggja iðulega rætur afbrotavandans.Fjöskyldutengsl rofin, búsetuskipti tíð og óregla á heimilinu. Skólaganga í molum, margir þjást af náms- og hegðunarerfiðleikum, og stór hluti ekki lokið grunnskólanámi - jafnvel í ríkari mæli en á Norðurlöndunum. Á sama tíma hefur komið fram mikill áhugi fanga á að mennta sig og fjöldi þeirra stundar nám í fangelsi til að bæta sig. Mörgum hefur tekist vel upp í bæði námi og starfi eftir afplánun og byrjað nýtt líf án afbrota. Ýmislegt er því hægt að gera til að draga úr afbrotum.
Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon Skoðun
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon Skoðun