Fjölbreytileiki í íslensku skólakerfi: Erum við á réttri leið? Inga Sigrún Atladóttir skrifar 23. janúar 2025 08:32 Á undanförnum árum hefur íslenska skólakerfið lagt mikla áherslu á fjölbreytileika, einstaklingsmiðað nám og valdeflingu nemenda. Þessi nálgun hefur verið í takt við alþjóðlegar strauma í menntamálum, þar sem markmiðið er að mæta þörfum hvers og eins nemanda og skapa skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum bakgrunni, hæfileikum og áhuga. Hins vegar virðist sem þessi áhersla sé nú að hörfa, bæði hér á landi og víðar, og aðrar leiðir séu teknar upp sem draga úr rými fyrir fjölbreytileikann. Þetta vekur spurningar um hvert við stefnum og hvort við séum að missa sjónar á þeim gildum sem við höfum áður talið mikilvæg. Afturhvarf til stýringar og atferlismótunar Í stað þess að þróa áfram leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins, virðist sem við séum að snúa aftur til meiri stýringar og áherslu á atferlismótun. Þessi þróun birtist í aukinni áherslu á staðlaðar lausnir, stýringu og reglufestu, þar sem nemendur eru frekar mótaðir til að fylgja fyrir fram ákveðnum reglum og væntingum en að fá tækifæri til að tjá sig og taka þátt í eigin námi. Þetta getur leitt til þess að fjölbreytileikinn, sem áður var í forgrunni, verður settur til hliðar í þágu einsleitari nálgunar. Þessi breyting er ekki séríslenskt fyrirbæri. Í samtölum við kennara og menntunarfræðinga í Bandaríkjunum kemur fram að þar sé sama ferlið í gangi. Þeir lýsa því hvernig áherslan á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda hefur vikið fyrir aukinni stýringu og áherslu á hegðun og árangur samkvæmt stöðluðum mælikvörðum. Þetta er áhyggjuefni, þar sem það bendir til þess að við séum að missa sjónar á mikilvægi þess að mæta ólíkum þörfum nemenda og skapa skólaumhverfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna. Af hverju er þetta að gerast? Ein ástæða fyrir þessari þróun gæti verið sú að við höfum ekki fundið nægilega góðar leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins. Enn fremur getur það verið vegna þess að við höfum ekki náð að skilja nógu vel hugmyndina um skólastarf sem leggur áherslu á fjölbreytileika og hvaða aðferðir eru farsælastar til að ná þeim árangri sem slík áhersla þarf á að halda. Það er flókið og krefjandi verkefni að skapa skólaumhverfi sem tekur mið af fjölbreytileika og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Þegar slíkar tilraunir skila ekki tilætluðum árangri, eða þegar þær virðast of tímafrekar og kostnaðarsamar, getur verið freistandi að snúa aftur til einfaldari lausna, eins og stýringu og atferlismótunar. Ný bók um kosti og galla atferlismiðaðs náms Nýlega skrifaði ég bók sem fjallar um þennan vanda og þá þróun sem við sjáum í íslensku skólakerfi og víðar. Í bókinni legg ég fram kosti og galla þess að leggja áherslu á atferlismiðað nám. Ég skoða hvernig þessi nálgun getur verið gagnleg í ákveðnum aðstæðum, en einnig hvernig hún getur dregið úr rými fyrir fjölbreytilegar skoðanir, skapandi hugsun og valdeflingu nemenda. Í bókinni legg ég fram áherslur og hugmyndir um hvernig hægt er að nýta kosti atferlisstefnunnar án þess að missa sjónar á mikilvægi fjölbreytilegra skoðana og hugsunar. Ég tel að það sé hægt að finna jafnvægi þar sem við nýtum styrkleika atferlismiðaðs náms, eins og skýr markmið og skipulag, en á sama tíma tryggjum að nemendur fái tækifæri til að tjá sig, þróa eigin rödd og taka þátt í eigin námi. Þetta jafnvægi er lykilatriði ef við viljum byggja upp menntakerfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna og undirbýr þau fyrir framtíðina. Hvert viljum við stefna? Þessi þróun vekur mikilvægar spurningar um framtíð íslenska skólakerfisins. Viljum við halda áfram á þessari braut, þar sem fjölbreytileikinn fær minna rými og stýring og atferlismótun verða ráðandi? Eða viljum við leita leiða til að styrkja áhersluna á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda, jafnvel þótt það krefjist meiri vinnu og nýrra lausna? Þróunin í átt að meiri stýringu og atferlismótun í íslensku skólakerfi er áhyggjuefni, sérstaklega ef hún dregur úr rými fyrir fjölbreytileika og valdeflingu nemenda. Við þurfum að íhuga hvort þetta sé sú leið sem við viljum fara, eða hvort við viljum leggja meiri áherslu á að þróa áfram skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum þörfum og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Í bókinni minni legg ég áherslu á að við þurfum ekki að velja á milli þessara tveggja nálgana – fjölbreytileika og atferlismiðaðs náms. Við getum nýtt styrkleika beggja til að byggja upp menntakerfi sem er bæði skipulagt og sveigjanlegt, þar sem nemendur fá tækifæri til að vaxa og þróast á eigin forsendum. Spurningin er: Erum við tilbúin að taka þessa áskorun? Höfundur er kennari sem leggur áherslu á sjónarhorn barna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Grunnskólar Börn og uppeldi Mest lesið Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Halldór 19.04.2025 Halldór Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Styrkleikar barna geta legið í öðru en að fá hæstu einkunnir Anna Maria Jónsdóttir skrifar Skoðun Listin við að fara sér hægt Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hefur íslenska skólakerfið lagt mikla áherslu á fjölbreytileika, einstaklingsmiðað nám og valdeflingu nemenda. Þessi nálgun hefur verið í takt við alþjóðlegar strauma í menntamálum, þar sem markmiðið er að mæta þörfum hvers og eins nemanda og skapa skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum bakgrunni, hæfileikum og áhuga. Hins vegar virðist sem þessi áhersla sé nú að hörfa, bæði hér á landi og víðar, og aðrar leiðir séu teknar upp sem draga úr rými fyrir fjölbreytileikann. Þetta vekur spurningar um hvert við stefnum og hvort við séum að missa sjónar á þeim gildum sem við höfum áður talið mikilvæg. Afturhvarf til stýringar og atferlismótunar Í stað þess að þróa áfram leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins, virðist sem við séum að snúa aftur til meiri stýringar og áherslu á atferlismótun. Þessi þróun birtist í aukinni áherslu á staðlaðar lausnir, stýringu og reglufestu, þar sem nemendur eru frekar mótaðir til að fylgja fyrir fram ákveðnum reglum og væntingum en að fá tækifæri til að tjá sig og taka þátt í eigin námi. Þetta getur leitt til þess að fjölbreytileikinn, sem áður var í forgrunni, verður settur til hliðar í þágu einsleitari nálgunar. Þessi breyting er ekki séríslenskt fyrirbæri. Í samtölum við kennara og menntunarfræðinga í Bandaríkjunum kemur fram að þar sé sama ferlið í gangi. Þeir lýsa því hvernig áherslan á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda hefur vikið fyrir aukinni stýringu og áherslu á hegðun og árangur samkvæmt stöðluðum mælikvörðum. Þetta er áhyggjuefni, þar sem það bendir til þess að við séum að missa sjónar á mikilvægi þess að mæta ólíkum þörfum nemenda og skapa skólaumhverfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna. Af hverju er þetta að gerast? Ein ástæða fyrir þessari þróun gæti verið sú að við höfum ekki fundið nægilega góðar leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins. Enn fremur getur það verið vegna þess að við höfum ekki náð að skilja nógu vel hugmyndina um skólastarf sem leggur áherslu á fjölbreytileika og hvaða aðferðir eru farsælastar til að ná þeim árangri sem slík áhersla þarf á að halda. Það er flókið og krefjandi verkefni að skapa skólaumhverfi sem tekur mið af fjölbreytileika og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Þegar slíkar tilraunir skila ekki tilætluðum árangri, eða þegar þær virðast of tímafrekar og kostnaðarsamar, getur verið freistandi að snúa aftur til einfaldari lausna, eins og stýringu og atferlismótunar. Ný bók um kosti og galla atferlismiðaðs náms Nýlega skrifaði ég bók sem fjallar um þennan vanda og þá þróun sem við sjáum í íslensku skólakerfi og víðar. Í bókinni legg ég fram kosti og galla þess að leggja áherslu á atferlismiðað nám. Ég skoða hvernig þessi nálgun getur verið gagnleg í ákveðnum aðstæðum, en einnig hvernig hún getur dregið úr rými fyrir fjölbreytilegar skoðanir, skapandi hugsun og valdeflingu nemenda. Í bókinni legg ég fram áherslur og hugmyndir um hvernig hægt er að nýta kosti atferlisstefnunnar án þess að missa sjónar á mikilvægi fjölbreytilegra skoðana og hugsunar. Ég tel að það sé hægt að finna jafnvægi þar sem við nýtum styrkleika atferlismiðaðs náms, eins og skýr markmið og skipulag, en á sama tíma tryggjum að nemendur fái tækifæri til að tjá sig, þróa eigin rödd og taka þátt í eigin námi. Þetta jafnvægi er lykilatriði ef við viljum byggja upp menntakerfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna og undirbýr þau fyrir framtíðina. Hvert viljum við stefna? Þessi þróun vekur mikilvægar spurningar um framtíð íslenska skólakerfisins. Viljum við halda áfram á þessari braut, þar sem fjölbreytileikinn fær minna rými og stýring og atferlismótun verða ráðandi? Eða viljum við leita leiða til að styrkja áhersluna á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda, jafnvel þótt það krefjist meiri vinnu og nýrra lausna? Þróunin í átt að meiri stýringu og atferlismótun í íslensku skólakerfi er áhyggjuefni, sérstaklega ef hún dregur úr rými fyrir fjölbreytileika og valdeflingu nemenda. Við þurfum að íhuga hvort þetta sé sú leið sem við viljum fara, eða hvort við viljum leggja meiri áherslu á að þróa áfram skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum þörfum og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Í bókinni minni legg ég áherslu á að við þurfum ekki að velja á milli þessara tveggja nálgana – fjölbreytileika og atferlismiðaðs náms. Við getum nýtt styrkleika beggja til að byggja upp menntakerfi sem er bæði skipulagt og sveigjanlegt, þar sem nemendur fá tækifæri til að vaxa og þróast á eigin forsendum. Spurningin er: Erum við tilbúin að taka þessa áskorun? Höfundur er kennari sem leggur áherslu á sjónarhorn barna.
Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun
Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley Skoðun
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar
Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun
Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley Skoðun