Birtingarmynd fortíðar í nútímanum Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar 30. janúar 2025 08:00 Aldrei aftur. Þessi orð tákna alþjóðlegt loforð um að berjast gegn hatri, ofbeldi og mismunun. Þau tákna að sagan má aldrei aftur endurtaka sig, sagan sem við minnumst nú þegar 80 ár eru liðin frá því sovéskir hermenn frelsuðu eftirlifendur í útrýmingarbúðum nasista í Auschwitz-Birkenau. Þegar ég lærði um hörmungarsögu seinni heimsstyrjaldarinnar sem táningur þá leið mér eins og sagan hefði átt sér stað í fornöld. Líkt og Íslendingasögurnar þá tilheyrði hún fortíðinni og myndi ekki endurtaka sig aftur. Þegar ég eltist áttaði ég mig auðvitað á því hvað sagan var nálæg í tíma en það er ekki fyrr en á nýliðnum árum sem það skall á mér að sagan getur vel endurtekið sig. Kannski er hún jafnvel byrjuð að endurtaka sig. Fólk vaknaði ekki upp einn daginn og þótti það eðlilegt að taka þátt í að útrýma öðru fólki kerfisbundið. Þetta byrjaði smátt og smátt með hatursáróðri til þess að efla þjóðernishyggju. Við tóku pólitískar ákvarðanir sem skertu mannréttindi ákveðins hóps og inn í þetta blandaðist hernaðaruppbygging og alþjóðlegar deilur. Smám saman leiddi þetta allt til stríðsins sem við þekkjum og ætlum aldrei að upplifa aftur. Fjölmörg hafa upplifað það að ganga í gegnum minnisvarða Peter Eisenman sem stendur í Berlín og er tileinkaður fórnarlömbum helfararinnar. Minnisvarðinn samanstendur af um 2.700 gráum steinblokkum, misháum og þær ystu falla í raun ofan í gangstéttina, standa ekki uppúr. Smám saman hækka þær á sama tíma og gengið er ofan í nokkurs konar holu eða öldudal og fjögurra metra steinblokkir allt í kring sem verða virkilega yfirþyrmandi þar til maður gengur aftur upp og blokkirnar minnka. Úr fjarlægð líta steinblokkirnar út fyrir að vera nokkuð áþekkar í stærð. Minnisvarði um fórnarlömb helfararinnar í Berlín.Aðsend Eisenman segir verkið vera hannað til að skapa óþægilegt og ruglingslegt andrúmsloft fyrir þann sem það upplifir og verkið í heild sinni táknar kerfi sem á að vera skipulagt en hefur misst tengsl við mannlega skynsemi. Aðrir hafa lesið meira úr verkinu og túlkað það þannig að þegar gengið er óaðvitandi ofan á steinblokkum sé það samlíking við það hvernig áróðri var laumað inn í samfélagið án þess fólk gerði sér grein fyrir því. Það varð samdauna og fylgdi straumi hversdagsins án þess að veita því sérstaka athygli. Smám saman var hægt að auka áróðurinn þannig að þjóðerniskenndin varð svo skökk að fólk tók þátt í því að útrýma nágrönnum sínum vegna þess að þeir iðkuðu aðra trú, lifðu annars konar lífi eða litu öðruvísi út. Dæmin eru fleiri og nær okkur í tíma. Skipulagður hatursáróður í gegnum fjölmiðla og sérstaklega útvarpsstöðvar var aðdragandi þjóðarmorðanna í Rúanda 1994 þar sem ættbálkur Túta var afmennskaður m.a. með samlíkingu við kakkalakka sem leiddi til þess að ættbálkur Húta myrti tæplega milljón manns á 100 dögum. Við þekkjum líka hryllinginn sem hefur átt sér stað í Palestínu síðustu misseri og dæmin um það hvernig ísraelsk stjórnvöld afmennska fólkið sem þar býr. Í dag hefur fjölmiðlaumhverfið breyst. Okkur berast skilaboð í gegnum ýmsa samfélagsmiðla og hlaðvörp þar sem einn einstaklingur er nánast með heiminn í vasanum. Hver sem er getur nánast sagt hvað sem er. Á meðan standa íslenskir fjölmiðlar illa að vígi. Burðugum fréttamiðlum með ritstýrðum fréttastofum á Íslandi hefur fækkað hratt, starfandi fjölmiðlafólk er nú helmingi færra en fyrir rúmum áratug og hefðbundin tekjumódel fjölmiðla hafa hrunið með innreið samfélagsmiðla í tilveru fólks. Þessi breyting er mælanleg. Ísland hefur hríðfallið niður lista Blaðamanna án landamæra á fjölmiðlafrelsi og situr nú í 18. sæti hans. Við höfum aldrei verið neðar. Á sama tíma sitja nágrannar okkar á hinum Norðurlöndunum í efstu sætunum ár eftir ár. Nú fáum við nánast daglegar fréttir um aðför að réttindum minnihlutahópa frá nýkjörnum forseta Bandaríkjanna sem er búinn að fyrirskipa öllum stofnunum ríkisins að leggja niður stefnur um inngildingu, fjölbreytileika og jafnrétti og stór fyrirtæki eins og Amazon, McDonalds, Walmart og fleiri hafa fylgt í kjölfarið. Hægri hönd forsetans nýtir svo tilefnið á innsetningarathöfn hans til þess að heilsa að nasistasið. Þetta er fólkið sem stjórnar heiminum. Sem betur fer er til fólk eins og biskupinn Mariann Budde sem var nógu hugrökk til þess að nýta prédikun sína í þágu hópa sem nú er sótt að og hvetja forsetann til þess að sýna manngæsku og mannúð. Það verður að draga lærdóm af sögunni og í því samhengi þá er nauðsynlegt að átta sig á því að helförin hófst ekki með innrás Þjóðverja í Pólland 1939 heldur mun fyrr. Við þurfum að vera á varðbergi fyrir áróðri sem er því miður allt í kringum okkur flesta daga. Eins og Peter Eisenman, höfundur minnisvarðans í Berlín sagði: „Í dag getum við aðeins skilið fortíðina í gegnum birtingarmynd hennar í nútímanum”. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ása Berglind Hjálmarsdóttir Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson skrifar Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Aldrei aftur. Þessi orð tákna alþjóðlegt loforð um að berjast gegn hatri, ofbeldi og mismunun. Þau tákna að sagan má aldrei aftur endurtaka sig, sagan sem við minnumst nú þegar 80 ár eru liðin frá því sovéskir hermenn frelsuðu eftirlifendur í útrýmingarbúðum nasista í Auschwitz-Birkenau. Þegar ég lærði um hörmungarsögu seinni heimsstyrjaldarinnar sem táningur þá leið mér eins og sagan hefði átt sér stað í fornöld. Líkt og Íslendingasögurnar þá tilheyrði hún fortíðinni og myndi ekki endurtaka sig aftur. Þegar ég eltist áttaði ég mig auðvitað á því hvað sagan var nálæg í tíma en það er ekki fyrr en á nýliðnum árum sem það skall á mér að sagan getur vel endurtekið sig. Kannski er hún jafnvel byrjuð að endurtaka sig. Fólk vaknaði ekki upp einn daginn og þótti það eðlilegt að taka þátt í að útrýma öðru fólki kerfisbundið. Þetta byrjaði smátt og smátt með hatursáróðri til þess að efla þjóðernishyggju. Við tóku pólitískar ákvarðanir sem skertu mannréttindi ákveðins hóps og inn í þetta blandaðist hernaðaruppbygging og alþjóðlegar deilur. Smám saman leiddi þetta allt til stríðsins sem við þekkjum og ætlum aldrei að upplifa aftur. Fjölmörg hafa upplifað það að ganga í gegnum minnisvarða Peter Eisenman sem stendur í Berlín og er tileinkaður fórnarlömbum helfararinnar. Minnisvarðinn samanstendur af um 2.700 gráum steinblokkum, misháum og þær ystu falla í raun ofan í gangstéttina, standa ekki uppúr. Smám saman hækka þær á sama tíma og gengið er ofan í nokkurs konar holu eða öldudal og fjögurra metra steinblokkir allt í kring sem verða virkilega yfirþyrmandi þar til maður gengur aftur upp og blokkirnar minnka. Úr fjarlægð líta steinblokkirnar út fyrir að vera nokkuð áþekkar í stærð. Minnisvarði um fórnarlömb helfararinnar í Berlín.Aðsend Eisenman segir verkið vera hannað til að skapa óþægilegt og ruglingslegt andrúmsloft fyrir þann sem það upplifir og verkið í heild sinni táknar kerfi sem á að vera skipulagt en hefur misst tengsl við mannlega skynsemi. Aðrir hafa lesið meira úr verkinu og túlkað það þannig að þegar gengið er óaðvitandi ofan á steinblokkum sé það samlíking við það hvernig áróðri var laumað inn í samfélagið án þess fólk gerði sér grein fyrir því. Það varð samdauna og fylgdi straumi hversdagsins án þess að veita því sérstaka athygli. Smám saman var hægt að auka áróðurinn þannig að þjóðerniskenndin varð svo skökk að fólk tók þátt í því að útrýma nágrönnum sínum vegna þess að þeir iðkuðu aðra trú, lifðu annars konar lífi eða litu öðruvísi út. Dæmin eru fleiri og nær okkur í tíma. Skipulagður hatursáróður í gegnum fjölmiðla og sérstaklega útvarpsstöðvar var aðdragandi þjóðarmorðanna í Rúanda 1994 þar sem ættbálkur Túta var afmennskaður m.a. með samlíkingu við kakkalakka sem leiddi til þess að ættbálkur Húta myrti tæplega milljón manns á 100 dögum. Við þekkjum líka hryllinginn sem hefur átt sér stað í Palestínu síðustu misseri og dæmin um það hvernig ísraelsk stjórnvöld afmennska fólkið sem þar býr. Í dag hefur fjölmiðlaumhverfið breyst. Okkur berast skilaboð í gegnum ýmsa samfélagsmiðla og hlaðvörp þar sem einn einstaklingur er nánast með heiminn í vasanum. Hver sem er getur nánast sagt hvað sem er. Á meðan standa íslenskir fjölmiðlar illa að vígi. Burðugum fréttamiðlum með ritstýrðum fréttastofum á Íslandi hefur fækkað hratt, starfandi fjölmiðlafólk er nú helmingi færra en fyrir rúmum áratug og hefðbundin tekjumódel fjölmiðla hafa hrunið með innreið samfélagsmiðla í tilveru fólks. Þessi breyting er mælanleg. Ísland hefur hríðfallið niður lista Blaðamanna án landamæra á fjölmiðlafrelsi og situr nú í 18. sæti hans. Við höfum aldrei verið neðar. Á sama tíma sitja nágrannar okkar á hinum Norðurlöndunum í efstu sætunum ár eftir ár. Nú fáum við nánast daglegar fréttir um aðför að réttindum minnihlutahópa frá nýkjörnum forseta Bandaríkjanna sem er búinn að fyrirskipa öllum stofnunum ríkisins að leggja niður stefnur um inngildingu, fjölbreytileika og jafnrétti og stór fyrirtæki eins og Amazon, McDonalds, Walmart og fleiri hafa fylgt í kjölfarið. Hægri hönd forsetans nýtir svo tilefnið á innsetningarathöfn hans til þess að heilsa að nasistasið. Þetta er fólkið sem stjórnar heiminum. Sem betur fer er til fólk eins og biskupinn Mariann Budde sem var nógu hugrökk til þess að nýta prédikun sína í þágu hópa sem nú er sótt að og hvetja forsetann til þess að sýna manngæsku og mannúð. Það verður að draga lærdóm af sögunni og í því samhengi þá er nauðsynlegt að átta sig á því að helförin hófst ekki með innrás Þjóðverja í Pólland 1939 heldur mun fyrr. Við þurfum að vera á varðbergi fyrir áróðri sem er því miður allt í kringum okkur flesta daga. Eins og Peter Eisenman, höfundur minnisvarðans í Berlín sagði: „Í dag getum við aðeins skilið fortíðina í gegnum birtingarmynd hennar í nútímanum”. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar