Hjartagarðurinn – birtingarmynd vanda í hönnun og skipulagi Páll Jakob Líndal skrifar 2. ágúst 2022 12:00 „Það er kannski pínulítil ráðgáta hvers vegna þetta hefur ekki gengið betur, þarna er gott skjól og sólin skín, tiltölulega lág hús í kringum garðinn“. Þessi orð um Hjartagarðinn í Reykjavík, milli Laugavegs og Hverfisgötu, lét borgarfulltrúi í Reykjavík falla nýlega. Ástæðan er að garðurinn reynist ekki draga að sér það mannlíf sem gert var ráð fyrir. Já, hugmyndir gerðu ráð fyrir að hönnun og skipulag torgsins myndi trekkja að mannlíf og góða stemmningu; torgið átti að vera „á suðupunkti mannlífs í borginni“. Þó núverandi staða komi lítið á óvart, þá er ástandið einhvers konar ráðgáta. Almennt er það viðurkennt að fólk geti verið hin mestu ólíkindatól og mannlegar þarfir, langanir, væntingar, hugsanir, tilfinningar og hegðun séu oft á tíðum hin mesta ráðgáta. Það getur nefnilega verið flókið að vera manneskja. Og við sem samfélag erum að viðurkenna það. Sálfræði sem byggir á vísindalegri nálgun, er því að bora sér leið inn í alla kima samfélagsins, s.s. menntastofnanir, atvinnulífið og íþróttahreyfinguna. Almenn skynsemi og hyggjuvit dugar oft skammt Við erum að átta okkur á því að sálfræðileg álitaefni þarfnist oft meira en bara „almennrar skynsemi og hyggjuvits“. Að þau þafnist skoðunar og greiningar sem byggja á markvissri nálgun og sérhæfingu og að úrræði eigi sér hald í vísindalegri þekkingu. Því er það umhugsunarefni hversu oft er gripið til „almennrar skynsemi og hyggjuvits“ þegar sálfræðileg álitaefni á sviði hönnunar og skipulags ber á góma. Boðuð lausn borgarfulltrúans á vanda Hjartagarðsins virðist vera af því taginu. Hún er að setja gosbrunn í miðju torgsins. Fólk dregst jú að vatni. Lesendum er svo látið eftir að meta hvort slík aðgerð sé líkleg til árangurs. Sennilega er vandi garðsins þó djúpstæðari en svo að einungis vanti þar gosbrunn. Af hverju fólk dregst ekki að Hjartagarðinum er verðugt sálfræðilegt viðfangsefni og af því má læra – og þar kemur umhverfissálfræðin til skjalanna. Umhverfissálfræði – þekkingarsköpun - veruleiki Umhverfissálfræði er sú grein sálfræðinnar sem fjallar um hvernig umhverfið hefur áhrif á okkur og hvernig við höfum áhrif á umhverfið. Þó þetta samspil sé stundum einfalt og augljóst, þá veldur það oftar en ekki miklum heilabrotum. Það krefst oft meira en almennrar skynsemi, hyggjuvits og stórorðra lýsinga á borð við „suðupott mannlífs í borginni“. Samspilið krefst, líkt og önnur sálfræðileg álitaefni, markvissrar nálgunar, þekkingar og úrlausnar. Gamli Hjartagarðurinn hafði aðdráttarafl. Hann hafði „eitthvað“ sem hefði þurft að kortleggja áður en garðinum var rutt burt. Þekkinguna hefði svo mátt nýta til uppbyggingar á enn betri Hjartagarði – sem og við uppbyggingu annarra almenningsrýma. En það tækifæri rann okkur úr greipum – og svona renna ótal tækifæri til þekkingarsköpunar okkur úr greipum, sem aftur gerir vopnabúr okkar fátækara þegar kemur að því að hanna, móta, skipuleggja og byggja upp. Framfarirnar verða því afskaplega hægar, framvindan ómarkviss, ferlarnir hægir og þungir, og í krafti vanþekkingar byggjum við fleiri Hjartagarða og Hafnartorg, Höfðaborgir og Hamraborgir. Við höldum áfram að þétta óhóflega byggð í Smárahverfinu. Við umbyltum eðli og ásýnd núverandi umhverfis í nafni framfara, aukinna lífsgæða og möguleika án þess að geta sýnt fram á það. Við höldum til streitu margra hæða fjölbýlishúsum sem er úr skala við allt sitt nærumhverfi. Við segjum að gömul hús og saga umhverfisins séu fyrir og skipti ekki máli. Við krefjumst þess að gras og berjarunnar séu á litlum sérafnotareitum í Vogabyggð, þó íbúar vilji það ekki. Við byggjum einsleit kassahús með gras á þakinu út um alla koppagrundir og það þykir sérstakt frétta- og gleðiefni þegar eitthvað annað er byggt, sbr. miðbærinn á Selfossi. Fólk leggur land undir fót til að sjá og upplifa – slík eru tímamótin. Hönnun, mótun, skipulag og uppbygging umhverfis brenna á fólki, jafnvel svo að fyrir síðustu sveitarstjórnarkosningar vógu skipulagsmál þyngst í huga kjósenda í Reykjavík. 45% Akureyringa eru óánægðir með stöðu skipulagsmála í sveitarfélaginu skv. könnun Gallup sem birtist fyrr á árinu. Þetta segir okkur eitthvað. Hinn djúpstæði vandi Vandi Hjartagarðsins er því birtingarmynd djúpstæðari vanda í þessum málaflokki. Og sá vandi er að sálfræðileg álitaefni í hönnun og skipulagi umhverfis eru ekki tekin alvarlega. Þau eru að mestu leyst með „almenna skynsemi og hyggjuvit“ að vopni. Ítrekað hefur verið reynt að vekja athygi skipulagsyfirvalda á þessari takmörkuðu nálgun og á mikilvægi þess að við sem manneskjur fáum alvöru vigt í skipulags- og hönnunarferlum. Undirtektirnar eru dræmar – jújú, sálræn áhrif sögð „höfð bakvið eyrað“, sem er álíka sannfærandi og við hönnun brúar væri burðarþol hennar „haft bakvið eyrað“. Við sjáum áhugaleysið raungerast allt í kringum okkur. Rannsóknir síðustu áratuga sýna að umhverfið hefur afgerandi áhrif á okkur – það er óumdeilt. Meginreglan er þessi: Gott umhverfi hefur góð áhrif á okkur. Slæmt umhverfi hefur slæm áhrif. Aðlaðandi umhverfi dregur okkur að. Fráhrindandi umhverfi ýtir okkur frá. Af hverju horfumst við ekki í augu við þessi einföldu sannindi? Við erum að hanna og skipuleggja umhverfi fyrir fólk – af hverju tökum við ekki alvarlega þau fræði sem fjalla um sálfræn áhrif umhverfis á fólk og hagnýtum þau í þágu uppbyggingar á manneskjulegu og uppbyggilegu umhverfi? Það er fátt um svör. Bæjarstjóri einn spurði fyrst og sagði svo: „Skiptir þetta einhverju máli? Það selst allt“. Skipulagsfulltrúi í öðru sveitarfélagi sagðist ekki skilja af hverju þyrfti að gera viðhorfskönnun meðal almennings á umdeildu uppbyggingarverkefni. Formaður skipulagsráðs svaraði hvorki tölvupóstum né símtölum varðandi þessi mál. Einhverjir segjast „ekki hafa tíma“ til að pæla í þessu því uppbyggingin sé á fullu, sumir ætla „að vera í sambandi fljótlega“. Annars staðar er ábyrgðinni varpað á þann næsta – málið fer hring eftir hring – enginn virðist geta, mega og/eða þora taka ákvörðun. Hvað veldur? Erum við hrædd um að þekking á samspili fólks og umhverfis muni draga úr fjárhagslegum ávinningi þeirra sem standa að uppbyggingarverkefnum? Mun núverandi kerfi ekki standa þetta af sér? Mun pólitíkin missa völdin? Er sjálfsmynd og egó einhverra í hættu? Treystir fólk á vera horfið á braut þegar afleiðingar ákvarðana þeirra koma í ljós? Svona má áfram spyrja. Nú þarf að horfa í spegilinn Tímabil mikillar uppbyggingar íbúðarhúshæðis hefur átt sér stað. Hvernig hefur til tekist? Hvað höfum við lært um samspil fólks og umhverfis á þessum tíma? Áfram blasir við mikil uppbygging. Hefur árangurinn verið svo góður að hann réttlæti sömu nálgun? Hjálpar núverandi nálgun okkur til við að skapa það umhverfi, og þar af leiðandi það samfélag, sem við viljum? Ég segi að byltingar sé þörf ... Höfundur er doktor í umhverfissálfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skipulag Reykjavík Verslun Veitingastaðir Mest lesið Halldór 06.09.2025 Halldór Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Skoðun Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Sjá meira
„Það er kannski pínulítil ráðgáta hvers vegna þetta hefur ekki gengið betur, þarna er gott skjól og sólin skín, tiltölulega lág hús í kringum garðinn“. Þessi orð um Hjartagarðinn í Reykjavík, milli Laugavegs og Hverfisgötu, lét borgarfulltrúi í Reykjavík falla nýlega. Ástæðan er að garðurinn reynist ekki draga að sér það mannlíf sem gert var ráð fyrir. Já, hugmyndir gerðu ráð fyrir að hönnun og skipulag torgsins myndi trekkja að mannlíf og góða stemmningu; torgið átti að vera „á suðupunkti mannlífs í borginni“. Þó núverandi staða komi lítið á óvart, þá er ástandið einhvers konar ráðgáta. Almennt er það viðurkennt að fólk geti verið hin mestu ólíkindatól og mannlegar þarfir, langanir, væntingar, hugsanir, tilfinningar og hegðun séu oft á tíðum hin mesta ráðgáta. Það getur nefnilega verið flókið að vera manneskja. Og við sem samfélag erum að viðurkenna það. Sálfræði sem byggir á vísindalegri nálgun, er því að bora sér leið inn í alla kima samfélagsins, s.s. menntastofnanir, atvinnulífið og íþróttahreyfinguna. Almenn skynsemi og hyggjuvit dugar oft skammt Við erum að átta okkur á því að sálfræðileg álitaefni þarfnist oft meira en bara „almennrar skynsemi og hyggjuvits“. Að þau þafnist skoðunar og greiningar sem byggja á markvissri nálgun og sérhæfingu og að úrræði eigi sér hald í vísindalegri þekkingu. Því er það umhugsunarefni hversu oft er gripið til „almennrar skynsemi og hyggjuvits“ þegar sálfræðileg álitaefni á sviði hönnunar og skipulags ber á góma. Boðuð lausn borgarfulltrúans á vanda Hjartagarðsins virðist vera af því taginu. Hún er að setja gosbrunn í miðju torgsins. Fólk dregst jú að vatni. Lesendum er svo látið eftir að meta hvort slík aðgerð sé líkleg til árangurs. Sennilega er vandi garðsins þó djúpstæðari en svo að einungis vanti þar gosbrunn. Af hverju fólk dregst ekki að Hjartagarðinum er verðugt sálfræðilegt viðfangsefni og af því má læra – og þar kemur umhverfissálfræðin til skjalanna. Umhverfissálfræði – þekkingarsköpun - veruleiki Umhverfissálfræði er sú grein sálfræðinnar sem fjallar um hvernig umhverfið hefur áhrif á okkur og hvernig við höfum áhrif á umhverfið. Þó þetta samspil sé stundum einfalt og augljóst, þá veldur það oftar en ekki miklum heilabrotum. Það krefst oft meira en almennrar skynsemi, hyggjuvits og stórorðra lýsinga á borð við „suðupott mannlífs í borginni“. Samspilið krefst, líkt og önnur sálfræðileg álitaefni, markvissrar nálgunar, þekkingar og úrlausnar. Gamli Hjartagarðurinn hafði aðdráttarafl. Hann hafði „eitthvað“ sem hefði þurft að kortleggja áður en garðinum var rutt burt. Þekkinguna hefði svo mátt nýta til uppbyggingar á enn betri Hjartagarði – sem og við uppbyggingu annarra almenningsrýma. En það tækifæri rann okkur úr greipum – og svona renna ótal tækifæri til þekkingarsköpunar okkur úr greipum, sem aftur gerir vopnabúr okkar fátækara þegar kemur að því að hanna, móta, skipuleggja og byggja upp. Framfarirnar verða því afskaplega hægar, framvindan ómarkviss, ferlarnir hægir og þungir, og í krafti vanþekkingar byggjum við fleiri Hjartagarða og Hafnartorg, Höfðaborgir og Hamraborgir. Við höldum áfram að þétta óhóflega byggð í Smárahverfinu. Við umbyltum eðli og ásýnd núverandi umhverfis í nafni framfara, aukinna lífsgæða og möguleika án þess að geta sýnt fram á það. Við höldum til streitu margra hæða fjölbýlishúsum sem er úr skala við allt sitt nærumhverfi. Við segjum að gömul hús og saga umhverfisins séu fyrir og skipti ekki máli. Við krefjumst þess að gras og berjarunnar séu á litlum sérafnotareitum í Vogabyggð, þó íbúar vilji það ekki. Við byggjum einsleit kassahús með gras á þakinu út um alla koppagrundir og það þykir sérstakt frétta- og gleðiefni þegar eitthvað annað er byggt, sbr. miðbærinn á Selfossi. Fólk leggur land undir fót til að sjá og upplifa – slík eru tímamótin. Hönnun, mótun, skipulag og uppbygging umhverfis brenna á fólki, jafnvel svo að fyrir síðustu sveitarstjórnarkosningar vógu skipulagsmál þyngst í huga kjósenda í Reykjavík. 45% Akureyringa eru óánægðir með stöðu skipulagsmála í sveitarfélaginu skv. könnun Gallup sem birtist fyrr á árinu. Þetta segir okkur eitthvað. Hinn djúpstæði vandi Vandi Hjartagarðsins er því birtingarmynd djúpstæðari vanda í þessum málaflokki. Og sá vandi er að sálfræðileg álitaefni í hönnun og skipulagi umhverfis eru ekki tekin alvarlega. Þau eru að mestu leyst með „almenna skynsemi og hyggjuvit“ að vopni. Ítrekað hefur verið reynt að vekja athygi skipulagsyfirvalda á þessari takmörkuðu nálgun og á mikilvægi þess að við sem manneskjur fáum alvöru vigt í skipulags- og hönnunarferlum. Undirtektirnar eru dræmar – jújú, sálræn áhrif sögð „höfð bakvið eyrað“, sem er álíka sannfærandi og við hönnun brúar væri burðarþol hennar „haft bakvið eyrað“. Við sjáum áhugaleysið raungerast allt í kringum okkur. Rannsóknir síðustu áratuga sýna að umhverfið hefur afgerandi áhrif á okkur – það er óumdeilt. Meginreglan er þessi: Gott umhverfi hefur góð áhrif á okkur. Slæmt umhverfi hefur slæm áhrif. Aðlaðandi umhverfi dregur okkur að. Fráhrindandi umhverfi ýtir okkur frá. Af hverju horfumst við ekki í augu við þessi einföldu sannindi? Við erum að hanna og skipuleggja umhverfi fyrir fólk – af hverju tökum við ekki alvarlega þau fræði sem fjalla um sálfræn áhrif umhverfis á fólk og hagnýtum þau í þágu uppbyggingar á manneskjulegu og uppbyggilegu umhverfi? Það er fátt um svör. Bæjarstjóri einn spurði fyrst og sagði svo: „Skiptir þetta einhverju máli? Það selst allt“. Skipulagsfulltrúi í öðru sveitarfélagi sagðist ekki skilja af hverju þyrfti að gera viðhorfskönnun meðal almennings á umdeildu uppbyggingarverkefni. Formaður skipulagsráðs svaraði hvorki tölvupóstum né símtölum varðandi þessi mál. Einhverjir segjast „ekki hafa tíma“ til að pæla í þessu því uppbyggingin sé á fullu, sumir ætla „að vera í sambandi fljótlega“. Annars staðar er ábyrgðinni varpað á þann næsta – málið fer hring eftir hring – enginn virðist geta, mega og/eða þora taka ákvörðun. Hvað veldur? Erum við hrædd um að þekking á samspili fólks og umhverfis muni draga úr fjárhagslegum ávinningi þeirra sem standa að uppbyggingarverkefnum? Mun núverandi kerfi ekki standa þetta af sér? Mun pólitíkin missa völdin? Er sjálfsmynd og egó einhverra í hættu? Treystir fólk á vera horfið á braut þegar afleiðingar ákvarðana þeirra koma í ljós? Svona má áfram spyrja. Nú þarf að horfa í spegilinn Tímabil mikillar uppbyggingar íbúðarhúshæðis hefur átt sér stað. Hvernig hefur til tekist? Hvað höfum við lært um samspil fólks og umhverfis á þessum tíma? Áfram blasir við mikil uppbygging. Hefur árangurinn verið svo góður að hann réttlæti sömu nálgun? Hjálpar núverandi nálgun okkur til við að skapa það umhverfi, og þar af leiðandi það samfélag, sem við viljum? Ég segi að byltingar sé þörf ... Höfundur er doktor í umhverfissálfræði.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun