„Ég vissi að minn bati væri á mína á­byrgð“

Röð áfalla

Martha er fædd og uppalin í Borgarnesi en er í dag búsett á Akranesi ásamt eiginmanni, þremur börnum og hundi og það er alltaf líf og fjör á heimilinu. Hún starfar sem forstöðumaður í búsetukjarna fyrir fatlað fólk og er þar að auki með mörg járn í eldinum; situr í sóknarnefnd, er í menningar og safnanefnd bæjarins og er í foreldrafélaginu í Brekkubæjarskóla og Teigaseli.

Fyrir manneskju sem að eigin sögn líður best þegar hún hefur nóg að gera voru það skiljanlega töluverð viðbrigði að verða skyndilega rúmföst, máttlaus og upp á aðra komin með hversdagslegar athafnir.

Martha veiktist um haustið árið 2023 en hún útilokar ekki að veikindin eigi lengri aðdraganda. Árið 2023 hafði nefnilega byrjað með miklum skelli.

„Tinna Ósk svilkona mín, sem var líka besta vinkona mín, var búin að berjast við krabbamein í tæpt ár. 2. janúar lenti hún inni á gjörgæslu. Krabbinn var búinn að dreifa sér um líkamann. 11. febrúar var hún látin. Hún var ekki nema 35 ára gömul. Við svona aðstæður þá er maður náttúrulega bara í einhverju móki, einhverju mjög skrítnu ástandi. Svo gerðist það að tveimur dögum áður en Tinna var jörðuð þá greindist önnur besta vinkona mín með krabbamein. 

Og þá auðvitað vaknaði upp hjá mér þessi gífurlega hræðsla, að ég myndi missa hana líka. Í kjölfarið á þessum tveimur stóru áföllum á stuttum tíma þá keyrði ég mig alltof hratt áfram, stressið og álagið var svakalegt og ég veit ekki, kanski spilar það eitthvað inn í að ég veiktist seinna meir.“

Hreyfingin varð bjargráð

Íþróttir og hreyfing hafa verið partur af lífi Mörthu frá því hún var ung.

„Ég var rosalega aktífur krakki og ég æfði allar íþróttir sem stóðu til boða. Í skólanum var leikfimi það eina sem mér þótti skemmtilegt og ég beið alltaf spennt fyrir þeim tímum. Ég var langmest í körfubolta og fór „all in“ í því og var í kvennaliðinu í Borgarnesi. En svo liðu árin og ég eignaðist börn og þá missti maður svolítið dampinn í þessu; forgangsröðunin varð önnur. Ég skráði mig kanski á einhver námskeið eða í einhverja tíma og mætti einu sinni eða tvisvar og svo ekki meir. En svo gerðist það um haustið 2022 að Tinna vann bingóvinning, frían mánuð í líkamsræktarstöðinni Ultraform hérna á Akranesi og hún vildi endilega gefa mér hann.

Hún var stöðugt að hvetja mig áfram og segja mér að fara en ég var alltaf að draga það á langinn og segja að ég myndi ekki gera það nema hún kæmi með, ég ætlaði að bíða þar til hún væri búin að læknast af krabbameininu. En svo sagði hún við mig: „Þú getur ekki alltaf verið að bíða eftir öðrum, þú þarft að gera hlutina sjálf.“ Og loksins hlustaði ég á hana, og fór. Þegar Tinna síðan dó, nokkrum vikum seinna, og vinkona mín greindist með krabbamein um svipað leyti, þá varð hreyfingin mitt bjargráð. 

Það var í raun eina bjargráðið sem ég hafði á þessum tíma. Þannig gat ég gleymt stað og stund, og fókuserað á ekkert annað en æfinguna sem ég var að gera hverju sinni. Ég fann hvernig það losnaði um spennuna í líkamanum. 

Sigurjón og Simona, eigendur Ultraforms eru líka svo yndisleg og jákvæð og hvetjandi.“

Rúmliggjandi alla vikuna

Dag einn í ágúst þetta sama ár, byrjaði Martha að finna fyrir einkennum sem minntu á flensu.

„Það var búið að vera rosalega mikið að gera hjá mér í vinnunni og annars staðar og ofan á bættust við þessi tvö risastóru áföll sem dundu yfir þarna í byrjun árs. Á miðvikudagskvöldi byrjaði ég að finna fyrir flensueinkennum og var síðan föst uppi í rúmi næstu fjóra daga, með háan hita og hrikalega slöpp. Á mánudeginum var ég ekkert búin að skána og fór til læknis, sem sagði að þetta væri flensa og ég ætti bara að hafa samband aftur eftir nokkra daga ef ég væri ekki orðin góð. Og ég var viss um að þetta myndi lagast af sjálfu sér, af því að það hafði alltaf gerst áður í þau skipti sem ég leitaði til læknis. En í þetta sinn versnuðu einkennin bara ennþá meir og ég var rúmliggjandi alla vikuna.“

Á föstudeginum leitaði Martha á heilsugæsluna. Þá kom í ljós að lungabólgu var að ræða og hún var send heim með sýklalyf.

„Og ég var svo fegin, að vera loksins komin með einhverja greiningu, skýringu á því af hverju mér var búið að líða svona hræðilega. Og ég sá það fyrir mér að ég myndi bara taka sýkalyfin og svo væri ég orðin góð daginn eftir og gæti svo byrjað aftur að hreyfa mig strax eftir helgina.“ 

Raunin varð þó önnur; líðan Mörthu fór versnandi með hverjum deginum.

Yfirþyrmandi köfnunartilfinning

Á þriðjudeginum tók hún Martha þá ákvörðun að leita á sjúkrahúsið á Akranesi.

„Ég var með mjög háan hita og ég gat varla gengið. Ofan á það var ég búin að þorna upp, eftir marga daga af hita og veikindum. Það var orðið erfitt að draga andann og mér fannst eins og ég væri alveg að kafna. Ég kom þarna inn í afgreiðsluna á spítalanum og sagði að ég yrði að fá hjálp. Ég vissi að það var eitthvað skrítið í gangi, það var eitthvað mikið að mér,“ segir Martha og bætir við að blessunarlega hafi hún fengið góð og skjót viðbrögð á sjúkrahúsinu. 

Eftir rannsóknir var henni tjáð að myndataka hefði leitt í ljós stærðarinnar sýkingu í hægra lunga, og best væri ef hún myndi leggjast inn í nokkra daga.

„Það kom í ljós að sýklalyfin sem ég hafði fengið föstudaginn á undan virkuðu ekki neitt, ég hefði alveg eins getað borðað smarties. Ég fékk sýklalyf í æð og það átti að „bústa“ þetta upp. En svo leið þriðjudagur, miðvikudagur og fimmtudagur og ég skánaði ekki neitt. Og ég sá á læknunum að þeir voru aðeins farnir að klóra sér í hausnum yfir þessu. En þeir héldu samt áfram að halda sig við þessa lungabólgugreiningu.“

Martha segist muna sérstaklega eftir yfirþyrmandi köfnunartilfinningunni sem hún fann fyrir.

„Það er óhugnanlegt að liggja kyrr en vera á sama tíma með púlsinn í hundrað og sextíu, eins og maður sé nýbúinn að hlaupa. 

Litlir hversdagslegir hlutir, eins að fara á klósettið eða í sturtu, voru allt í einu farnir að reyna svakalega mikið á og ég gat ekki gert það hjálparlaust. Þegar það var verið að skipta á rúminu mínu þá gat ég varla staðið upp, ég var búin á því.“

Það reyndist Mörthu til happs að Stefán Þorvaldsson lungalæknir var á vakt á sjúkrahúsinu þennan dag. Hann var með „herfilega kveikt á fattaranum“ eins og Martha orðar það, og hann vildi útiloka aðra sjúkdóma. Hann kom því í kring að Martha var send í sneiðmyndatöku með skuggaefni í æð. Myndatakan leiddi í ljós blóðtappa – í báðum lungum.

Litlu hefði mátt muna

Martha veit fyrir víst að ef blóðtapparnir hefðu uppgötvast seinna, eða þá aldrei, þá sé nokkuð víst að hún væri ekki á lífi í dag. Hún var samstundis sett á blóðþynningarlyf.

„Hjartað erfiðar og púlar svo mikið þegar um blóðtappa er að ræða, og þess vegna er púlsinn svona hár. Þetta hefði getað farið…tja, helvíti illa,“ segir hún.

„Þegar ég útskrifaðist, eftir viku á spítalanum, var ég samt ennþá mjög lasin, með mjög lítið þol og púlsinn var ennþá fáránlega hár. Það tekur auðvitað nokkra daga fyrir blóðtappa að leysast upp. En ég fann mun dag frá degi, ég fann að þeir voru að leysast upp.“

Martha var í þrjá mánuði frá vinnu áður en hún kom hægt og rólega til baka. Næstu vikur og mánuði tók við stíft bataferli. 

„Þegar staðan á mér var orðin þannig að ég þurfti aðstoð til að fara í sturtu, það var í raun botninn hjá mér. Og ég hugsaði bara með mér að ég ætlaði ekki að láta þetta gerast aftur. Þarna tók ég meðvitaða ákvörðun um að taka heilsuna föstum tökum. Ég vissi að minn bati væri á mína ábyrgð, það væri enginn að fara að gera þetta fyrir mig. Ég hafði val um að sitja heima og vorkenna mér, eða þá að taka eitt skref í viðbót, á hverjum einasta degi.

Ég er svo heppin að eiga yndislega vinkonu, hana Helgu Sjöfn sem er sjúkraþjálfari. Hún greip mig eiginlega strax og lét mig frá prógramm sem ég fylgdi. Og svo er systir mín læknir og ég gat alltaf leitað til hennar, sem ég að sjálfsögðu gerði, hún var nánast á „speed dial“ hjá mér. Ég er alveg fáránlega heppin að hafa yndislega fjölskyldu og vini í kringum mig, og svo á ég líka ótrúlega samstarfsfélaga hjá Akraneskaupstað.“

Hyrox kemur til sögunnar

Bataferlið var að sögn Mörthu hægt, en stöðugt, og svo kom að því að hún gat aftur farið að æfa í Ultraform stöðinni á Akranesi.

„Og ég er ofboðslega þakklát þeim Sigurjóni og Simonu, og samfélaginu sem hefur orðið til þarna í Ultraform, þau tóku utan um mig og peppuðu mig og hjálpuðu mér endalaust,“ segir Martha en það var fyrir þeirra tilstilli að hún tók þá ákvörðun að skrá sig til þáttöku í Hyrox líkamsræktarkeppninni og setti stefnuna á keppni í Madríd í október.

Fyrir þá sem ekki þekkja til þá er Hyrox alþjóðleg keppni í styrktar- og úthaldsþjálfun sem rutt sér rækilega til rúms á undanförnum árum.

Keppnin er hönnuð fyrir bæði almenning og afreksíþróttafólk og sameinar bæði hlaup og stöðvar með þrekæfingum. Keppendur hlaupa 1 km og taka síðan eina þrekæfingu, endurtekið átta sinnum. Hyrox hefur rokið upp í vinsældum á alþjóðavettvangi þar sem keppnin sjálf er stöðluð og erfiðleikastig hreyfinganna þannig að allir geta tekið þátt.

Hyrox keppnir eru haldnar víðsvegar um heiminn nánast hverja einustu helgi.Árið 2023 voru yfir 40 HYROX keppnir útum allan heim og yfir 90 þúsund manns að æfa íþróttina í viðurkenndum stöðvum.

Martha fór „all in“ í undirbúningnum, eins og hún orðar það. Hún smitaði jafnframt eiginmanninn af áhuganum og þau enduðu á því að skrá sig bæði til leiks í keppninni.

„Þarna var ég komin með markmið, eitthvað til að stefna að. Og ég ákvað að leggja eins hart að mér og ég gat til að koma mér í almennilegt form. Ég mætti á æfingar fimm til sex sinnum í viku. Ég fór líka að huga betur að mataræðinu, og velja hollari kosti. Ég ákvað að gefa líkamanum góða næringu. 

Það var æðisleg tilfinning að finna hvernig líkaminn var sífellt að styrkjast, og það var svo hvetjandi að finna hvað og upplifa hvað líkaminn var fær um að gera ótrúlega mikið. Og eftir því sem ég styrktist meira gat ég farið að lyfta þyngra og þyngra. Maður tók þetta skref fyrir skref.“

Ólýsanleg tilfinning

Í júlí síðastliðnum var að vísu dálítið bakslag; Martha fékk aftur lungabólgu. Hún lét það þó ekki aftra sér.

 Eins og hún bendir á þá er allt hægt með því hugarfari að gefast ekki upp.

„Einn daginn byrjaði ég finna fyrir flensueinkennum, svipuðum og áður, og ég vissi að ég var að verða lasin. Ég fór nánast strax upp á heilsugæslu og fékk svo að vita að þetta væri lungabólga. En ég ákvað að þetta myndi ekki stoppa mig. Ég ætlaði að ná mér, alveg sama hvað. Ég fór heim og lagðist beint upp í rúm og sagði við sjálfa mig að ég ætlaði ekki að standa upp fyrr en ég væri orðin góð. Ég ætlaði að hlusta á líkamann og ekki reyna að vera einhver hetja. Og sem betur fer virkuðu sýklalyfin vel og ég var fljót að jafna mig, og gat þá haldið áfram. Og ég var í mjög góðu formi þegar við fórum til Madrídar í október.“

Á meðfylgjandi mynd má sjá Mörthu í keppninni í Madríd þar sem hún gerði sér lítið fyrir og ýtti 150 kílóa sleða.

Ári áður komst hún ekki á salernið hjálparlaust.

Hún hafði náð markmiðinu, að fara út á mótið, og tilfinningin sem fylgdi því var að hennar sögn ólýsanleg. Hún stefnir á fleiri keppnir í nánustu framtíð.

„Ég veit að það er klisja að segja þetta, en heilsan er það dýrmætasta sem við eigum, og það er nauðsynlegt að taka ábyrgð á eigin heilsu, af því að það er enginn að fara að gera það fyrir mann. Og eftir því sem líkaminn eldist þá verður enn mikilvægara að byggja upp vöðvastyrk og vera sterkur. Mig langar að vera amman sem er alltaf hlaupandi og lyftandi. 

Ég segi alltaf að hreyfingin er mitt geðlyf.

Martha segir að viðhorf hennar til lífsins hafi sömuleiðis breyst eftir að hún gekk í gegnum það áfall að missa bestu vinkonu sína. Lífið verði einfaldlega aldrei samt eftir slíka reynslu.

„Það er auðvitað ekki hægt að lýsa þessari nístandi sorg sem fylgir því að missa ástvin úr krabbamein. Og að horfa upp á börnin hennar, sem eru jafngömul mínum börnum, missa móður sína. Tinna var svo ótrúlega stór partur af mínu lífi. er auðvelt að detta í svartnætti í þessum aðstæðum og missa sig í sjálfsvorkunn. En ég varð að taka ákvörðun, og ég ákvað að taka einn dag í einu. Og reyna að sjá eitthvað jákvætt við hvern dag.  En skarðið sem Tinna skildi eftir sig er svo stórt og því er ekki hægt að breyta. 

Ég man alltaf eftir því sem Tinna sagði einu sinni við mig á meðan hún var að berjast við krabbameinið: „Ég er ekkert sú eina, við erum öll að díla við eitthvað!“ Við fáum öll einhver verkefni, misstór og miserfið.“