Framlag vísindamanna til samfélagsins á tímum COVID-19-heimsfaraldurs Verena Schnurbus skrifar 5. september 2020 09:00 Vísindamenn af öllum fimm fræðasviðum Háskóla Íslands vinna nú að yfir 40 rannsóknarverkefnum sem snerta COVID-19-heimsfaraldurinn og áhrif hans hér á landi og víðar. Farsóttin og afleiðingar hennar tengjast ekki eingöngu viðfangsefnum í heilbrigðisvísindum heldur öll fræðasvið með beinum eða óbeinum hætti. Rannsóknirnar eru mjög fjölbreyttar og snúa m.a. að jafnrétti kynja í faraldrinum, stjórnarháttum í áfallastjórnun, heimspekilegum áskorunum, menntun og uppeldi, fjölmiðlaumræðu og upplýsingargjöf, hagfræðilegum ákvörðunum og mörgu fleiru. Með rannsóknum tengdum COVID-19 leitast starfsfólk Háskóla Íslands við að svara áleitnum spurningum um faraldurinn og nýtir til þess þá sérfræðiþekkingu sem til staðar er innan skólans. Þessari þekkingu er síðan miðlað til samfélagsins. Listi yfir öll COVID-19-verkefni sem starfsfólk skólans vinnur að er nú aðgengilegur á sérstakri síðu á vef skólans. Rannsóknir unnar í nánu samstarf við stofnanir og samfélag Hluta af þessum verkefnum má rekja til beiðna hins opinbera og má þar sérstaklega nefna Landspítala og Embætti landlæknis. Flest verkefnin eru þó að frumkvæði vísindamannanna sjálfra. Þeir óvissutímar sem nú eru uppi hafa skapað þeim einstakt tækifæri til rannsókna en um leið möguleika á að varpa nýju ljósi á ýmsa hluta samfélagsins, svo sem stöðu jaðarhópa eða ójafnvægi í samfélaginu. Í flestum tilfellum eru rannsóknirnar ekki sérstaklega fjármagnaðar heldur liggur kostnaðurinn í fleiri vinnustundum vísindamanna og starfsfólks. Þrátt fyrir skort á fjármagni hefur engu að síður verið ráðist í að þróa verkefni, finna lausnir og ekki síst að rannsaka þetta sérstaka fyrirbæri sem faraldurinn er og um leið safna gögnum sem nýst geta til framtíðar. Vísindamannahópurinn á það enn fremur sameiginlegt að hafa verið tilbúinn að takast á við nýjar áskoranir, aðlaga sig hratt að breyttum forsendum og nýta þá þekkingu, tæki og tól sem til staðar eru til þess að styðja sérstaka hópa í samfélaginu en ekki síður stjórnvöld, heilbrigðisþjónustu og samfélagið í heild. Meðal verkefna sem nefna má eru gerð tvenns konar spálíkana. Annars vegar var um að ræða líkan sem spáði fyrir um flæði kórónuveirusmitaðra í umsjón Landspítalans en það hjálpaði stjórnendum spítalans að skipuleggja vinnu starfsfólks og nýtingu sjúkrarúma. Hins vegar hafa vísindamenn þróað spálíkan sem fjallað hefur verið mikið um í fjölmiðlum og snýr að þróun faraldursins hér á landi. Líkanið hefur bæði nýst í fyrstu og annarri bylgju faraldursins, m.a til þess að taka ákvarðanir um takmarkanir og samkomubönn í samfélaginu. Lögð var áhersla á að spálíkanið yrði vel kynnt og með þeim fyrirvörum sem það hefur. Áhrif urðu strax sýnileg þar sem það hjálpaði almenningi að skilja eðli faraldursins og um leið studdi það við þá samstöðu sem náðist í þjóðfélaginu um aðgerðir. Rannsóknir vísindamanna veita einnig innsýn inn í orðræðu á tímum neyðarástands. Verkefnið Glundroði einkenndi svefn, mataræði og atferli barnanna: Kynjuð orðræða um fjölskyldulíf á tímum heimsfaraldurs varpar ljósi á umræðu um jafnrétti og jafna þátttöku í heimilishaldi og uppeldi á þessum óvenjulegu tímum. Í verkefninu er afhjúpað með hvaða hætti fólk talar um fjölskyldulíf og álag sem skapast vegna skerts skólastarfs og þeirra árekstra sem verða í tengslum við umönnun barna og atvinnuþátttöku. Talin þörf á að unnið sé með markvissari hætti að jafnari verkaskiptingu inni á heimilum einnig er talið mikilvægt að samfélagið horfist í augu við það hvaða kröfur eru gerðar til foreldra og hvaða áhrif það geti haft á lífsgæði fjölskyldna og kynjajafnrétti. Gríðarmiklum gögnum safnað sem nýtast til framtíðar Vísindamenn hafa enn fremur safnað gríðarmiklum gögnum um heimsfaraldurinn fyrir framtíðina á mjög stuttum tíma. Má þar nefna gögn sem aflað hefur verið með könnunum á vegum Félagsvísindastofnunar og snúa að þátttöku almennings í sóttvarnaaðgerðum vegna COVID-19-faraldursins. Þær er hægt að nota til þess að meta árangur aðgerða, skoða hvernig samfélagið fer í gegnum slíkt áfall og hvernig traust gagnvart aðgerðum stjórnvalda þróast. Auk þess er hægt að nota upplýsingarnar í stefnumótun og áfallastjórnun á vegum Almannavarna og stjórnvalda. Á Hugvísindasviði vinna vísindamenn og nemendur í heimspeki að verkefni sem nefnist Heimspekilegar áskoranir á farsóttartímum. Þar er fengist við spurningar sem ekki hafa farið hátt í umræðunni, svo sem um verklagsreglur um forgang á Landspítalanum, samstarf einkaaðila og stjórnvalda í baráttu við veiruna og átök um mikilvæg bjargráð eins og öndunarvélar eða bóluefni. Þá er einnig unnið að ýmsum þverfræðilegum verkefnum, þar á meðal verkefninu Við erum öll Almannavarnir! Í því kanna vísindamenn frá mismunandi fræðasviðum hvernig upplýsingamiðlun til almennings eflir seiglu samfélaga sem hafa lent í áföllum. Öll þessi verkefni sýna að það skiptir Háskólann og vísindamenn hans miklu máli að rannsóknir hafi samfélagsleg áhrif, hvort sem það birtist í breyttri nálgun í samfélaginu í heild, efnahagslífi, menntun eða menningu, opinberri stefnumótun eða þjónustu, bættri tækni, betri heilsu og umhverfi eða bættum lífsgæðum. Samfélagslegu áhrifin felast ekki síður í því að auka aðgengi að rannsóknum, aðferðum, tækjum og niðurstöðum og með virkri þátttöku fræðimanna í samfélagslegri umræðu þar sem þeir varpa ljósi á flókna anga faraldursins með sérþekkingu sína að vopni. Höfundur er doktorsnemi og verkefnistjóri við Vísinda-og nýsköpunarsvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson Skoðun Skoðun Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Dæmt um form, ekki efni Hörður Arnarson skrifar Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Sjá meira
Vísindamenn af öllum fimm fræðasviðum Háskóla Íslands vinna nú að yfir 40 rannsóknarverkefnum sem snerta COVID-19-heimsfaraldurinn og áhrif hans hér á landi og víðar. Farsóttin og afleiðingar hennar tengjast ekki eingöngu viðfangsefnum í heilbrigðisvísindum heldur öll fræðasvið með beinum eða óbeinum hætti. Rannsóknirnar eru mjög fjölbreyttar og snúa m.a. að jafnrétti kynja í faraldrinum, stjórnarháttum í áfallastjórnun, heimspekilegum áskorunum, menntun og uppeldi, fjölmiðlaumræðu og upplýsingargjöf, hagfræðilegum ákvörðunum og mörgu fleiru. Með rannsóknum tengdum COVID-19 leitast starfsfólk Háskóla Íslands við að svara áleitnum spurningum um faraldurinn og nýtir til þess þá sérfræðiþekkingu sem til staðar er innan skólans. Þessari þekkingu er síðan miðlað til samfélagsins. Listi yfir öll COVID-19-verkefni sem starfsfólk skólans vinnur að er nú aðgengilegur á sérstakri síðu á vef skólans. Rannsóknir unnar í nánu samstarf við stofnanir og samfélag Hluta af þessum verkefnum má rekja til beiðna hins opinbera og má þar sérstaklega nefna Landspítala og Embætti landlæknis. Flest verkefnin eru þó að frumkvæði vísindamannanna sjálfra. Þeir óvissutímar sem nú eru uppi hafa skapað þeim einstakt tækifæri til rannsókna en um leið möguleika á að varpa nýju ljósi á ýmsa hluta samfélagsins, svo sem stöðu jaðarhópa eða ójafnvægi í samfélaginu. Í flestum tilfellum eru rannsóknirnar ekki sérstaklega fjármagnaðar heldur liggur kostnaðurinn í fleiri vinnustundum vísindamanna og starfsfólks. Þrátt fyrir skort á fjármagni hefur engu að síður verið ráðist í að þróa verkefni, finna lausnir og ekki síst að rannsaka þetta sérstaka fyrirbæri sem faraldurinn er og um leið safna gögnum sem nýst geta til framtíðar. Vísindamannahópurinn á það enn fremur sameiginlegt að hafa verið tilbúinn að takast á við nýjar áskoranir, aðlaga sig hratt að breyttum forsendum og nýta þá þekkingu, tæki og tól sem til staðar eru til þess að styðja sérstaka hópa í samfélaginu en ekki síður stjórnvöld, heilbrigðisþjónustu og samfélagið í heild. Meðal verkefna sem nefna má eru gerð tvenns konar spálíkana. Annars vegar var um að ræða líkan sem spáði fyrir um flæði kórónuveirusmitaðra í umsjón Landspítalans en það hjálpaði stjórnendum spítalans að skipuleggja vinnu starfsfólks og nýtingu sjúkrarúma. Hins vegar hafa vísindamenn þróað spálíkan sem fjallað hefur verið mikið um í fjölmiðlum og snýr að þróun faraldursins hér á landi. Líkanið hefur bæði nýst í fyrstu og annarri bylgju faraldursins, m.a til þess að taka ákvarðanir um takmarkanir og samkomubönn í samfélaginu. Lögð var áhersla á að spálíkanið yrði vel kynnt og með þeim fyrirvörum sem það hefur. Áhrif urðu strax sýnileg þar sem það hjálpaði almenningi að skilja eðli faraldursins og um leið studdi það við þá samstöðu sem náðist í þjóðfélaginu um aðgerðir. Rannsóknir vísindamanna veita einnig innsýn inn í orðræðu á tímum neyðarástands. Verkefnið Glundroði einkenndi svefn, mataræði og atferli barnanna: Kynjuð orðræða um fjölskyldulíf á tímum heimsfaraldurs varpar ljósi á umræðu um jafnrétti og jafna þátttöku í heimilishaldi og uppeldi á þessum óvenjulegu tímum. Í verkefninu er afhjúpað með hvaða hætti fólk talar um fjölskyldulíf og álag sem skapast vegna skerts skólastarfs og þeirra árekstra sem verða í tengslum við umönnun barna og atvinnuþátttöku. Talin þörf á að unnið sé með markvissari hætti að jafnari verkaskiptingu inni á heimilum einnig er talið mikilvægt að samfélagið horfist í augu við það hvaða kröfur eru gerðar til foreldra og hvaða áhrif það geti haft á lífsgæði fjölskyldna og kynjajafnrétti. Gríðarmiklum gögnum safnað sem nýtast til framtíðar Vísindamenn hafa enn fremur safnað gríðarmiklum gögnum um heimsfaraldurinn fyrir framtíðina á mjög stuttum tíma. Má þar nefna gögn sem aflað hefur verið með könnunum á vegum Félagsvísindastofnunar og snúa að þátttöku almennings í sóttvarnaaðgerðum vegna COVID-19-faraldursins. Þær er hægt að nota til þess að meta árangur aðgerða, skoða hvernig samfélagið fer í gegnum slíkt áfall og hvernig traust gagnvart aðgerðum stjórnvalda þróast. Auk þess er hægt að nota upplýsingarnar í stefnumótun og áfallastjórnun á vegum Almannavarna og stjórnvalda. Á Hugvísindasviði vinna vísindamenn og nemendur í heimspeki að verkefni sem nefnist Heimspekilegar áskoranir á farsóttartímum. Þar er fengist við spurningar sem ekki hafa farið hátt í umræðunni, svo sem um verklagsreglur um forgang á Landspítalanum, samstarf einkaaðila og stjórnvalda í baráttu við veiruna og átök um mikilvæg bjargráð eins og öndunarvélar eða bóluefni. Þá er einnig unnið að ýmsum þverfræðilegum verkefnum, þar á meðal verkefninu Við erum öll Almannavarnir! Í því kanna vísindamenn frá mismunandi fræðasviðum hvernig upplýsingamiðlun til almennings eflir seiglu samfélaga sem hafa lent í áföllum. Öll þessi verkefni sýna að það skiptir Háskólann og vísindamenn hans miklu máli að rannsóknir hafi samfélagsleg áhrif, hvort sem það birtist í breyttri nálgun í samfélaginu í heild, efnahagslífi, menntun eða menningu, opinberri stefnumótun eða þjónustu, bættri tækni, betri heilsu og umhverfi eða bættum lífsgæðum. Samfélagslegu áhrifin felast ekki síður í því að auka aðgengi að rannsóknum, aðferðum, tækjum og niðurstöðum og með virkri þátttöku fræðimanna í samfélagslegri umræðu þar sem þeir varpa ljósi á flókna anga faraldursins með sérþekkingu sína að vopni. Höfundur er doktorsnemi og verkefnistjóri við Vísinda-og nýsköpunarsvið Háskóla Íslands.
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun