Hvers vegna er fjölbreytni náttúrunnar svona verðmæt? Skúli Skúlason, Christophe Pampoulie, Ingibjörg Svala Jónsdóttir, Kristinn Pétur Magnússon, Snæbjörn Pálsson, Starri Heiðmarsson, Sæmundur Sveinsson og Tómas Grétar Gunnarsson skrifa 21. febrúar 2023 07:32 Líffræðileg fjölbreytni er undirstaða lífs á jörðinni og verndun hennar er eitt veigamesta verkefni nútímans. Til að efla samstöðu, vitund og skilning á líffræðilegri fjölbreytni meðal almennings og stjórnvalda hérlendis hefur samstarfsvettvangur sem gengur undir nafninu BIODICE (biodiversity in Iceland/ líffræðileg fjölbreytni á Íslandi, biodice.is) verið stofnaður. Þar hafa einstaklingar, rannsókna-, háskóla-, og mennta- og menningarstofnanir haft frumkvæði en markmiðið er að styðja við samfélagið allt, efla þekkingu á náttúru landsins, miðla henni á margvíslegan hátt og aðstoða stjórnvöld og alla þá sem þurfa og vilja að móta árangursríka stefnu um líffræðilega fjölbreytni. Fimmtudaginn 23. febrúar kl. 14-16 stendur BIODICE fyrir viðburði í Safnahúsinu við Hverfisgötu, þar sem starfsemin verður kynnt og sérstök áhersla lögð á nýlegt COP15 samkomulag Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni og þýðingu þess fyrir Ísland. Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku og loftslagsráðherra opnar dagskrána með ávarpi, en viðburðurinn markar einnig upphaf viðburðaraðar undir heitinu „Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni“. Öll eru velkomin. Sjá hér. Hugtakið fjölbreytni skipar veigamikinn sess í umræðu nútímans og ber oft á góma þegar útskýra þarf hvað gerir samfélög eða menningu okkar heilbrigða, mannvæna og frjóa. Fjölbreytni auðgar tilveru okkar en er einnig forsenda allra möguleika og valkosta, allt frá daglegum ákvörðunum einstaklinga til samfélagslegra viðbragða við breyttum og eða erfiðum aðstæðum. Slíkir erfiðleikar geta falið í sér utanaðkomandi ógnir við lýðræðið, heilsu eða umhverfi. Segja má að fjölbreytnin feli í sér samfélagsleg verðmæti, því án hennar eru fá tækifæri til að bregðast við aðstæðum – þroskast og þróast. Ef við viljum stuðla að lifandi og sterkum samfélögum er grundvallaratriði að tryggja fjölbreytni í menningu þeirra, hvað varðar til dæmis lífsreynslu, daglegar athafnir, hugmyndir, listir, menntun og atvinnustarfsemi. Fjölbreytni er í raun forsenda allrar sköpunar. Á sama hátt er fjölbreytni meðal lífvera forsenda heilbrigðra vistkerfa. Líffræðileg fjölbreytni vísar til breytileika milli tegunda lífvera, milli einstaklinga og stofna innan tegunda og fjölbreytni vistkerfa. Fjölbreyttar lífverur – við sjálf meðtalin – mynda vistkerfi jarðar. Lífverurnar tengjast á ýmsa vegu og nýta sér búsvæði og aðrar auðlindir umhverfisins. Fjölbreytni einstaklinga innan tegunda og stofna felur í sér valkosti sem Charles Darwin byggði þróunarkenninguna á og í dag vitum við að stofnar og tegundir lífvera þróast með tíma og breytast meðal annars vegna þess að ákveðinn breytileiki einstaklinga hentar betur við vissar aðstæður en annar breytileiki. Breytileiki er stundum sagður vera hráefni þróunar, aðlögunar að nýjum aðstæðum og myndun nýrra tegunda. Tilvera okkar og allra annarra lífvera byggir á heilbrigðum vistkerfum; án líffræðilegrar fjölbreytni geta vistkerfi illa brugðist við breyttum aðstæðum, eða byggt sig upp eftir skaða og jafnvel hrun. Aðstæður á Íslandi eru að mörgu leyti sérstæðar. Hér eru fáar tegundir vegna einangrunar landsins og þess að lífverur hafa haft skamman tíma til að nema landið að nýju frá því að síðasta jökulskeiði lauk fyrir um 10 þúsund árum. Lítil samkeppni milli tegunda og æxlunarleg einangrun hefur leitt til aðlögunar að sérstæðum búsvæðum sem jarðfræði landsins skapar í samspili við aðra umhverfisþætti. Þetta birtist meðal annars í þróun afbrigða ýmissa tegunda, t.d. fugla, breytileika milli stofna laxa sem hafa aðlagast aðstæðum í mismunandi ám og hraðri þróun fjölbreytni innan stofna ýmissa tegunda svo sem bleikju í stöðuvötnum. Vistkerfi lands, ferskvatns og sjávar eru þannig mjög fjölbreytt og kvik. Í þessu liggja mikilsverð verðmæti íslenskrar náttúru. Allar lífverur lifa í nánum tengslum við umhverfi sitt og móta það með ýmsum hætti, oft sér til hagsbóta. Verk mannsins eru sannarlega dæmi um þetta. En verkin eru ekki alltaf yfirveguð eða vönduð. Þannig hefur hegðun hinna iðnvæddu neyslusamfélaga stuðlað að víðtæku hruni líffræðilegrar fjölbreytni á heimsvísu. Megin ástæðurnar eru mengun, loftslagsbreytingar, ofnýting, búsvæðaeyðing og framandi, ágengar tegundir. Unnið er gegn náttúrunni, og þar með okkur sjálfum, á öllum vígstöðvum. Við stöndum því frammi fyrir risastórum umhverfisvanda af mannavöldum. Alþjóðasamfélagið reynir að takast á við þetta og í desember sl. var á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Montréal (COP15) undirritaður tímamótasamningur um verndun líffræðilegrar fjölbreytni (sjá: https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-15/cop-15-dec-04-en.pdf). Í samningnum eru notuð stór orð um þann mikla vanda sem við ásamt öllum lífverum heims stöndum frammi fyrir ef við breytum ekki hegðun okkar. Samkomulagið felur m.a. í sér markmið um að árið 2030 höfum við verndað með einhverjum hætti 30% af láði og legi, og að árið 2050 náist það markmið að maðurinn lifi í sátt og samræmi við náttúru jarðar. Þetta eru miklar og göfugar áætlanir. Í stuttu máli kallar samkomulagið eftir umbyltingu á viðhorfum okkar til náttúrunnar og skilningi á að við erum hluti náttúrunnar en drottnum ekki yfir henni. Ísland er aðili að samkomulaginu og ábyrgð okkar er mikil. Við þurfum vitundarvakningu hérlendis um mikilvægi líffræðilegrar fjölbreytni. Vegna sérstöðu íslenskrar náttúru og tækifæra sem liggja í samfélagsgerð okkar getum við lagt mikið af mörkum hér heima og til alþjóðasamfélagsins á þessum vettvangi. Þetta er sýn samstarfsvettvangsins BIODICE. Stöndum saman og tökum kröftuglega þátt í Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni! Höfundar eru stjórnarmeðlimir BIODICE. Skúli Skúlason prófessor við Háskólann á Hólum og Náttúruminjasafn Íslands, formaður stjórnar BIODICE Christophe Pampoulie rannsóknastjóri, Hafrannsóknastofnun, varaformaður stjórnar BIODICE Ingibjörg Svala Jónsdóttir prófessor, Háskóla Íslands Kristinn Pétur Magnússon sérfræðingur og prófessor, Náttúrufræðistofnun Íslands og Háskólanum á Akureyri Snæbjörn Pálsson prófessor, Háskóla Íslands Starri Heiðmarsson forstöðumaður Náttúrustofu Norðurlands vestra Sæmundur Sveinsson fagstjóri MATÍS Tómas Grétar Gunnarsson forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Suðurlandi Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Mest lesið Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun Kjósum opnara grunnnám Toby Erik Wikström Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson Skoðun Skoðun Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kjósum opnara grunnnám Toby Erik Wikström skrifar Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson skrifar Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Samstaðan er óstöðvandi afl Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson skrifar Sjá meira
Líffræðileg fjölbreytni er undirstaða lífs á jörðinni og verndun hennar er eitt veigamesta verkefni nútímans. Til að efla samstöðu, vitund og skilning á líffræðilegri fjölbreytni meðal almennings og stjórnvalda hérlendis hefur samstarfsvettvangur sem gengur undir nafninu BIODICE (biodiversity in Iceland/ líffræðileg fjölbreytni á Íslandi, biodice.is) verið stofnaður. Þar hafa einstaklingar, rannsókna-, háskóla-, og mennta- og menningarstofnanir haft frumkvæði en markmiðið er að styðja við samfélagið allt, efla þekkingu á náttúru landsins, miðla henni á margvíslegan hátt og aðstoða stjórnvöld og alla þá sem þurfa og vilja að móta árangursríka stefnu um líffræðilega fjölbreytni. Fimmtudaginn 23. febrúar kl. 14-16 stendur BIODICE fyrir viðburði í Safnahúsinu við Hverfisgötu, þar sem starfsemin verður kynnt og sérstök áhersla lögð á nýlegt COP15 samkomulag Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni og þýðingu þess fyrir Ísland. Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku og loftslagsráðherra opnar dagskrána með ávarpi, en viðburðurinn markar einnig upphaf viðburðaraðar undir heitinu „Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni“. Öll eru velkomin. Sjá hér. Hugtakið fjölbreytni skipar veigamikinn sess í umræðu nútímans og ber oft á góma þegar útskýra þarf hvað gerir samfélög eða menningu okkar heilbrigða, mannvæna og frjóa. Fjölbreytni auðgar tilveru okkar en er einnig forsenda allra möguleika og valkosta, allt frá daglegum ákvörðunum einstaklinga til samfélagslegra viðbragða við breyttum og eða erfiðum aðstæðum. Slíkir erfiðleikar geta falið í sér utanaðkomandi ógnir við lýðræðið, heilsu eða umhverfi. Segja má að fjölbreytnin feli í sér samfélagsleg verðmæti, því án hennar eru fá tækifæri til að bregðast við aðstæðum – þroskast og þróast. Ef við viljum stuðla að lifandi og sterkum samfélögum er grundvallaratriði að tryggja fjölbreytni í menningu þeirra, hvað varðar til dæmis lífsreynslu, daglegar athafnir, hugmyndir, listir, menntun og atvinnustarfsemi. Fjölbreytni er í raun forsenda allrar sköpunar. Á sama hátt er fjölbreytni meðal lífvera forsenda heilbrigðra vistkerfa. Líffræðileg fjölbreytni vísar til breytileika milli tegunda lífvera, milli einstaklinga og stofna innan tegunda og fjölbreytni vistkerfa. Fjölbreyttar lífverur – við sjálf meðtalin – mynda vistkerfi jarðar. Lífverurnar tengjast á ýmsa vegu og nýta sér búsvæði og aðrar auðlindir umhverfisins. Fjölbreytni einstaklinga innan tegunda og stofna felur í sér valkosti sem Charles Darwin byggði þróunarkenninguna á og í dag vitum við að stofnar og tegundir lífvera þróast með tíma og breytast meðal annars vegna þess að ákveðinn breytileiki einstaklinga hentar betur við vissar aðstæður en annar breytileiki. Breytileiki er stundum sagður vera hráefni þróunar, aðlögunar að nýjum aðstæðum og myndun nýrra tegunda. Tilvera okkar og allra annarra lífvera byggir á heilbrigðum vistkerfum; án líffræðilegrar fjölbreytni geta vistkerfi illa brugðist við breyttum aðstæðum, eða byggt sig upp eftir skaða og jafnvel hrun. Aðstæður á Íslandi eru að mörgu leyti sérstæðar. Hér eru fáar tegundir vegna einangrunar landsins og þess að lífverur hafa haft skamman tíma til að nema landið að nýju frá því að síðasta jökulskeiði lauk fyrir um 10 þúsund árum. Lítil samkeppni milli tegunda og æxlunarleg einangrun hefur leitt til aðlögunar að sérstæðum búsvæðum sem jarðfræði landsins skapar í samspili við aðra umhverfisþætti. Þetta birtist meðal annars í þróun afbrigða ýmissa tegunda, t.d. fugla, breytileika milli stofna laxa sem hafa aðlagast aðstæðum í mismunandi ám og hraðri þróun fjölbreytni innan stofna ýmissa tegunda svo sem bleikju í stöðuvötnum. Vistkerfi lands, ferskvatns og sjávar eru þannig mjög fjölbreytt og kvik. Í þessu liggja mikilsverð verðmæti íslenskrar náttúru. Allar lífverur lifa í nánum tengslum við umhverfi sitt og móta það með ýmsum hætti, oft sér til hagsbóta. Verk mannsins eru sannarlega dæmi um þetta. En verkin eru ekki alltaf yfirveguð eða vönduð. Þannig hefur hegðun hinna iðnvæddu neyslusamfélaga stuðlað að víðtæku hruni líffræðilegrar fjölbreytni á heimsvísu. Megin ástæðurnar eru mengun, loftslagsbreytingar, ofnýting, búsvæðaeyðing og framandi, ágengar tegundir. Unnið er gegn náttúrunni, og þar með okkur sjálfum, á öllum vígstöðvum. Við stöndum því frammi fyrir risastórum umhverfisvanda af mannavöldum. Alþjóðasamfélagið reynir að takast á við þetta og í desember sl. var á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Montréal (COP15) undirritaður tímamótasamningur um verndun líffræðilegrar fjölbreytni (sjá: https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-15/cop-15-dec-04-en.pdf). Í samningnum eru notuð stór orð um þann mikla vanda sem við ásamt öllum lífverum heims stöndum frammi fyrir ef við breytum ekki hegðun okkar. Samkomulagið felur m.a. í sér markmið um að árið 2030 höfum við verndað með einhverjum hætti 30% af láði og legi, og að árið 2050 náist það markmið að maðurinn lifi í sátt og samræmi við náttúru jarðar. Þetta eru miklar og göfugar áætlanir. Í stuttu máli kallar samkomulagið eftir umbyltingu á viðhorfum okkar til náttúrunnar og skilningi á að við erum hluti náttúrunnar en drottnum ekki yfir henni. Ísland er aðili að samkomulaginu og ábyrgð okkar er mikil. Við þurfum vitundarvakningu hérlendis um mikilvægi líffræðilegrar fjölbreytni. Vegna sérstöðu íslenskrar náttúru og tækifæra sem liggja í samfélagsgerð okkar getum við lagt mikið af mörkum hér heima og til alþjóðasamfélagsins á þessum vettvangi. Þetta er sýn samstarfsvettvangsins BIODICE. Stöndum saman og tökum kröftuglega þátt í Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni! Höfundar eru stjórnarmeðlimir BIODICE. Skúli Skúlason prófessor við Háskólann á Hólum og Náttúruminjasafn Íslands, formaður stjórnar BIODICE Christophe Pampoulie rannsóknastjóri, Hafrannsóknastofnun, varaformaður stjórnar BIODICE Ingibjörg Svala Jónsdóttir prófessor, Háskóla Íslands Kristinn Pétur Magnússon sérfræðingur og prófessor, Náttúrufræðistofnun Íslands og Háskólanum á Akureyri Snæbjörn Pálsson prófessor, Háskóla Íslands Starri Heiðmarsson forstöðumaður Náttúrustofu Norðurlands vestra Sæmundur Sveinsson fagstjóri MATÍS Tómas Grétar Gunnarsson forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Suðurlandi
Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar
Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar
Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar
Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun