Sama tóbakið Skúli S. Ólafsson skrifar 14. janúar 2025 13:00 Mér verður oft hugsað til þeirra ára þegar tóbakið var hér allt um kring, reykjarmökkur mætti manni á ólíklegustu stöðum og þótti eðlilegt. Það var talinn dónaskapur og biðja um að rúður væru dregnar niður þótt kófið væri kæfandi inni í bílum. Allt hafði þetta afleiðingar. Banvænir sjúkdómar plöguðu fólk sem ýmist reykti eða eyddi löngum stundum í reykmettuðu umhverfi. Nú horfir vissulega til betri vegar og miklu færri eru ánetjaðir þessum afurðum. Í þessu tilviki hafði fræðslan áhrif þótt framleiðendur hafi veitt kraftmikið viðnám og haldið vörum sínum að neytendum með beinum og óbeinum auglýsingum. Hvað varð um tóbakið? Ég gerði það fyrir forvitnissakir að kanna hvað hefði eiginlega orðið um þessa tóbaksrisa sem á blómaskeiði sínu, menguðu öll mannamót. Þetta var jú gríðarlegur iðnaður og hagsmunirnir óskaplegir. Viti menn, þeir hafa fundið aðra tekjulind og ekki síður ábatasama: ,,Gerðu tóbaksframleiðendur okkur háð ruslfæði?” spyr greinarhöfundur á því virta viðskiptablaði Forbes. Já, þangað hafa þeir beint kröftum sínum. Þeir hafa keypt matvælafyrirtækin stóru. Vísindamenn sem starfa á þeirra vegum umbreyta hráefninu, spilla því með aukaefnum og hafa gert okkur ánetjuð öllu þessu sulli sem þeir setja í matinn okkar. Með klókustu markaðsmenn gera þeir óspillta gróskuna óspennandi, hið óunna og óspillta fær lítinn gaum. Samkvæmt greininni falla vestanhafs tæp 70% allra matvæla í flokk unninna matvara. Og tollurinn er hár í skertum lífsgæðum og mannslífum að því ógleymdu hversu illa sú vinnsla fer með sjálfa náttúruna. Svo er það annað sem einkennir þessa neysluvöru. Stór hluti þeirra matvæla sem hefur verið breytt með þessum hætti er hannaður með það í huga að fólk snæði í einrúmi, meðan það sýslar við eitthvað annað, til dæmis ekur í bíl eða situr við skjáinn. Það er svo önnur hlið á þeim skaða sem hinar unnu matvörur valda. Máltíð Matarvenjur skipta máli. Þær þjóðir sem njóta lengstrar meðalævi eiga það sameiginlegt að fólk gefur sér góðan tíma við að borða. Máltíðin er þá samfélag þar sem einstaklingar á öllum aldri setjast að snæðingi og deila sögum og reynslu hver með öðrum. Ýmis trúarbrögð gera þeirri iðju hátt undir höfði. Þegar höfundar Biblíunnar reyna til að mynda að koma orðum að „himnaríki“ nota þeir gjarnan líkingu að málsverði. Þar setjast kynslóðirnar saman og yfir öllu er hið ákjósanlega jafnvægi og sátt. Þar er hvorki hungur né einsemd. Hjá fyrstu söfnuðum kristinna manna var máltíðin kennd við kærleika (gr. agape) og hún var ómissandi þáttur í helgihaldinu. Fólk kom með mat að heiman og deildi með öðrum. Það bauð fátækum með og að sumra mati liggur þar skýringin á ótrúlegum vexti kristninnar á fyrstu öldum. Þessi helga stund var staðfesting á því að þau væru öll í sama liðinu ef svo má að orði komast. Altarisgangan, sem fer fram í messunni, á rætur að rekja til þessa borðsamfélags. Sama tóbakið Þegar kemur að grósku og náttúrulegum afurðum er ekki úr vegi að víkja að sjálfum aldingarðinum, þeim sem kallaður var Eden og sagt er frá á fyrstu blaðsíðum Biblíunnar. Sú helgisögn lýsir hinu ákjósanlega ástandi með vísan í garð, fullan af litum og lífi. Líf mannsins kann að vera á köflum þrautarganga en sennilega eigum við einhverja hugmynd um það hvernig lífið ætti að vera. Já það er þessi litríki garður. Svo túlkar Biblían það sem er brotið í tilverunni sem brottrekstur úr þessum fagra aldingarði. Maðurinn átti ekki þangað afturkvæmt þótt vitundin um hann blundaði í hugskotinu. Þar mætir okkur önnur vídd kristinnar trúar, nefnilega að því fer fjarri að allt stefni fram til hins betra. Nei, margt er það í veröldinni sem brýtur niður og skaðar. Sú afstaða birtist okkur með ýmsum hætti. Í þessu sambandi má hugleiða það hvernig hreinar afurðir komnar beint úr moldinni verða alltaf minni og minni hluti af þeim matvælum sem við neytum. Þar skortir næringuna, hvort heldur er til líkama eða samfélags. Já, hvað varð um tóbakið? Það er víst allt í kringum okkur. „Já, þetta er allt sama tóbakið“ eins og við segjum stundum! Við ættum að gefa þessu gaum. Reynsla kynslóðanna talar til okkar og sagan sýnir að við getum komið á breytingum ef viljinn er fyrir hendi. Höfundur er prestur í Neskirkju Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áfengi og tóbak Matur Skúli S. Ólafsson Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Sjá meira
Mér verður oft hugsað til þeirra ára þegar tóbakið var hér allt um kring, reykjarmökkur mætti manni á ólíklegustu stöðum og þótti eðlilegt. Það var talinn dónaskapur og biðja um að rúður væru dregnar niður þótt kófið væri kæfandi inni í bílum. Allt hafði þetta afleiðingar. Banvænir sjúkdómar plöguðu fólk sem ýmist reykti eða eyddi löngum stundum í reykmettuðu umhverfi. Nú horfir vissulega til betri vegar og miklu færri eru ánetjaðir þessum afurðum. Í þessu tilviki hafði fræðslan áhrif þótt framleiðendur hafi veitt kraftmikið viðnám og haldið vörum sínum að neytendum með beinum og óbeinum auglýsingum. Hvað varð um tóbakið? Ég gerði það fyrir forvitnissakir að kanna hvað hefði eiginlega orðið um þessa tóbaksrisa sem á blómaskeiði sínu, menguðu öll mannamót. Þetta var jú gríðarlegur iðnaður og hagsmunirnir óskaplegir. Viti menn, þeir hafa fundið aðra tekjulind og ekki síður ábatasama: ,,Gerðu tóbaksframleiðendur okkur háð ruslfæði?” spyr greinarhöfundur á því virta viðskiptablaði Forbes. Já, þangað hafa þeir beint kröftum sínum. Þeir hafa keypt matvælafyrirtækin stóru. Vísindamenn sem starfa á þeirra vegum umbreyta hráefninu, spilla því með aukaefnum og hafa gert okkur ánetjuð öllu þessu sulli sem þeir setja í matinn okkar. Með klókustu markaðsmenn gera þeir óspillta gróskuna óspennandi, hið óunna og óspillta fær lítinn gaum. Samkvæmt greininni falla vestanhafs tæp 70% allra matvæla í flokk unninna matvara. Og tollurinn er hár í skertum lífsgæðum og mannslífum að því ógleymdu hversu illa sú vinnsla fer með sjálfa náttúruna. Svo er það annað sem einkennir þessa neysluvöru. Stór hluti þeirra matvæla sem hefur verið breytt með þessum hætti er hannaður með það í huga að fólk snæði í einrúmi, meðan það sýslar við eitthvað annað, til dæmis ekur í bíl eða situr við skjáinn. Það er svo önnur hlið á þeim skaða sem hinar unnu matvörur valda. Máltíð Matarvenjur skipta máli. Þær þjóðir sem njóta lengstrar meðalævi eiga það sameiginlegt að fólk gefur sér góðan tíma við að borða. Máltíðin er þá samfélag þar sem einstaklingar á öllum aldri setjast að snæðingi og deila sögum og reynslu hver með öðrum. Ýmis trúarbrögð gera þeirri iðju hátt undir höfði. Þegar höfundar Biblíunnar reyna til að mynda að koma orðum að „himnaríki“ nota þeir gjarnan líkingu að málsverði. Þar setjast kynslóðirnar saman og yfir öllu er hið ákjósanlega jafnvægi og sátt. Þar er hvorki hungur né einsemd. Hjá fyrstu söfnuðum kristinna manna var máltíðin kennd við kærleika (gr. agape) og hún var ómissandi þáttur í helgihaldinu. Fólk kom með mat að heiman og deildi með öðrum. Það bauð fátækum með og að sumra mati liggur þar skýringin á ótrúlegum vexti kristninnar á fyrstu öldum. Þessi helga stund var staðfesting á því að þau væru öll í sama liðinu ef svo má að orði komast. Altarisgangan, sem fer fram í messunni, á rætur að rekja til þessa borðsamfélags. Sama tóbakið Þegar kemur að grósku og náttúrulegum afurðum er ekki úr vegi að víkja að sjálfum aldingarðinum, þeim sem kallaður var Eden og sagt er frá á fyrstu blaðsíðum Biblíunnar. Sú helgisögn lýsir hinu ákjósanlega ástandi með vísan í garð, fullan af litum og lífi. Líf mannsins kann að vera á köflum þrautarganga en sennilega eigum við einhverja hugmynd um það hvernig lífið ætti að vera. Já það er þessi litríki garður. Svo túlkar Biblían það sem er brotið í tilverunni sem brottrekstur úr þessum fagra aldingarði. Maðurinn átti ekki þangað afturkvæmt þótt vitundin um hann blundaði í hugskotinu. Þar mætir okkur önnur vídd kristinnar trúar, nefnilega að því fer fjarri að allt stefni fram til hins betra. Nei, margt er það í veröldinni sem brýtur niður og skaðar. Sú afstaða birtist okkur með ýmsum hætti. Í þessu sambandi má hugleiða það hvernig hreinar afurðir komnar beint úr moldinni verða alltaf minni og minni hluti af þeim matvælum sem við neytum. Þar skortir næringuna, hvort heldur er til líkama eða samfélags. Já, hvað varð um tóbakið? Það er víst allt í kringum okkur. „Já, þetta er allt sama tóbakið“ eins og við segjum stundum! Við ættum að gefa þessu gaum. Reynsla kynslóðanna talar til okkar og sagan sýnir að við getum komið á breytingum ef viljinn er fyrir hendi. Höfundur er prestur í Neskirkju
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar