Fullkomnunarárátta Viktor Örn Margeirsson skrifar 3. apríl 2023 15:00 Fullkomnunarárátta er sú tilhneiging að krefjast fullkomnunar í frammistöðu, vera með háar eða óraunhæfar kröfur og því fylgir oft hörð sjálfsgagnrýni. Kröfurnar geta snúið að okkur sjálfum en einnig að öðrum. Á yfirborðinu getur fullkomnunarárátta litið út fyrir að vera jákvæður eiginleiki í fari fólks, því hver myndi ekki vilja vera besta útgáfan af sjálfum sér og ná fullkomnun? En þegar öllu er á botninn hvolft getur fullkomnunarárátta haft neikvæðar afleiðingar á bæði andlega heilsu og frammistöðu íþróttamannsins. Einn helsti vandi þeirra sem haldnir eru fullkomnunaráráttu er það að hræðast mistök. Íþróttafólk getur orðið heltekið af því að ná fullkomnri niðurstöðu og/eða að því að sýnast fullkomið. Því forðast það oft mistök eins og heitan eldinn. Þetta getur leitt til að það upplifi of mikla pressu og kvíða sem hefur neikvæð áhrif á frammistöðu leikmanns og jafnvel leitt til andlegrar vanlíðanar. Þeir sem haldnir eru fullkomnunaráráttu virðast vera neikvæðari í sjálfsgagnrýni og efast meira um sjálfan sig en aðrir. Skýringin á þessu má rekja rekja til stöðugs samanburðar við aðra og þess að upplifa sig ekki nógu góða, óháð velgengni. Þessi neikvæða sjálfsgagnrýni getur dregið úr sjálfstrausti og sjálfsáliti íþróttafólks sem oftar en ekki leiðir til verri frammistöðu í keppni. Annað algengt vandamál sem íþróttafólk með fullkomnunaráráttu lendir í er að einblína óhóflega mikið á lokaútkomuna. Með því að einblína einungis á sigur eða lokamarkmiðið er hætt við að fólk njóti ekki ferlisins að sigrinum, ferðalagsins og vinnunar sem þarf til þess að lokaniðurstaðan verði góð. Það getur dregið úr gleði, fyllingu og tilgangi við æfingar, hvort sem markmiðum hafi verið náð eða ekki. En hvað getur íþróttafólk gert til að ná tökum á fullkomnunaráráttu? Til að byrja með er gott ráð að færa fókusinn á vegferðina í stað útkomunnar. Í stað þess að huga of mikið að því að sigra, þá væri gott fyrir íþróttafólk að horfa til lítilla framfaraskrefa í ferlinu sjálfu. Með því að einbeita sér að ferðalaginu fremur en endastöðinni er fólk líklegra til að vera í núinu og tengt líðandi stundu í stað þess að hafa áhyggjur af framtíðinni. Með þessu móti er stuðlað að betri andlegri líðan og eins auknum líkum á velgengni. Eins er mikilvægt fyrir íþróttafólk að þjálfa upp mildi og þolinmæði í eigin garð. Í því felst meðal annars að gefa sér rými til að gera mistök og að átta sig á því að því að þau eru eðlilegur förunautur í vegferðinni í átt að framförum. Enginn byrjar bestur eða vinnur til stórafreka án þess að reka sig á, mistakast eða tapa. Leiðin til sigurs er sjaldnast bein og greið heldur felur hún í sér ýmsar hindranir og bakslög. Mistök eru í raun bara tilraunir til afreka sem ganga ekki upp, og án tilrauna verða hvorki mistök né afrek að veruleika. Þegar mistök eiga sér stað er gott að geta sýnt sér mildi og skilning, án þess þó að blinda auganu sé snúið að mistökunum, mikilvægt er að rýna í þau og læra af þeim. Að temja sér sjálfsmildi getur dregið úr neikvæðu sjálfstali, kvíða, stressi og þar með bættri andlegri líðan. Jákvætt sjálfstal getur leitt af sér aukið sjálfstraust sem skiptir miklu máli í íþróttum en íþróttamaður sem er fullur sjálfstrausts á það til að standa sig töluvert betur en sá sem skortir sjálfstraust. Einnig getur jákvætt sjálfstal minnkað stress og kvíða, aukið einbeitingu og hvatningu en allt þetta eykur líkur á betri frammistöðu og þar með betri niðurstöðu. Því getur verið mikilvægt að koma auga á hugsanlegt neikvætt sjálfstal hjá íþróttafólki og reyna að þjálfa upp og breyta því í hjálplegra tal með tilheyrandi ávinningi. Ef íþróttafólk á sjálft í vandræðum með að ná sér út úr vítahring fullkomnunaráráttu, ætti það að hugleiða að fá faglega aðstoð við þá vinnu. Sálfræðingar geta hjálpað fólki við að vinna með fullkomnunaráráttu. Hugræn atferlismeðferð (HAM) virðist gefast einna best en í HAM er gripið markvisst inn í viðhaldandi þætti fullkomnunaráráttunnar, s.s. hugarfar, hegðun og athygli. Slík meðferð miðar að því að bæta andlega heilsu og að fólk eiga í heilbrigðu sambandi við það sem þau vilja ná árangri í, sem og jú, skilar einnig bættri frammistöðu. Höfundur er sálfræðingur á kvíðameðferðarstöðinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Fullkomnunarárátta er sú tilhneiging að krefjast fullkomnunar í frammistöðu, vera með háar eða óraunhæfar kröfur og því fylgir oft hörð sjálfsgagnrýni. Kröfurnar geta snúið að okkur sjálfum en einnig að öðrum. Á yfirborðinu getur fullkomnunarárátta litið út fyrir að vera jákvæður eiginleiki í fari fólks, því hver myndi ekki vilja vera besta útgáfan af sjálfum sér og ná fullkomnun? En þegar öllu er á botninn hvolft getur fullkomnunarárátta haft neikvæðar afleiðingar á bæði andlega heilsu og frammistöðu íþróttamannsins. Einn helsti vandi þeirra sem haldnir eru fullkomnunaráráttu er það að hræðast mistök. Íþróttafólk getur orðið heltekið af því að ná fullkomnri niðurstöðu og/eða að því að sýnast fullkomið. Því forðast það oft mistök eins og heitan eldinn. Þetta getur leitt til að það upplifi of mikla pressu og kvíða sem hefur neikvæð áhrif á frammistöðu leikmanns og jafnvel leitt til andlegrar vanlíðanar. Þeir sem haldnir eru fullkomnunaráráttu virðast vera neikvæðari í sjálfsgagnrýni og efast meira um sjálfan sig en aðrir. Skýringin á þessu má rekja rekja til stöðugs samanburðar við aðra og þess að upplifa sig ekki nógu góða, óháð velgengni. Þessi neikvæða sjálfsgagnrýni getur dregið úr sjálfstrausti og sjálfsáliti íþróttafólks sem oftar en ekki leiðir til verri frammistöðu í keppni. Annað algengt vandamál sem íþróttafólk með fullkomnunaráráttu lendir í er að einblína óhóflega mikið á lokaútkomuna. Með því að einblína einungis á sigur eða lokamarkmiðið er hætt við að fólk njóti ekki ferlisins að sigrinum, ferðalagsins og vinnunar sem þarf til þess að lokaniðurstaðan verði góð. Það getur dregið úr gleði, fyllingu og tilgangi við æfingar, hvort sem markmiðum hafi verið náð eða ekki. En hvað getur íþróttafólk gert til að ná tökum á fullkomnunaráráttu? Til að byrja með er gott ráð að færa fókusinn á vegferðina í stað útkomunnar. Í stað þess að huga of mikið að því að sigra, þá væri gott fyrir íþróttafólk að horfa til lítilla framfaraskrefa í ferlinu sjálfu. Með því að einbeita sér að ferðalaginu fremur en endastöðinni er fólk líklegra til að vera í núinu og tengt líðandi stundu í stað þess að hafa áhyggjur af framtíðinni. Með þessu móti er stuðlað að betri andlegri líðan og eins auknum líkum á velgengni. Eins er mikilvægt fyrir íþróttafólk að þjálfa upp mildi og þolinmæði í eigin garð. Í því felst meðal annars að gefa sér rými til að gera mistök og að átta sig á því að því að þau eru eðlilegur förunautur í vegferðinni í átt að framförum. Enginn byrjar bestur eða vinnur til stórafreka án þess að reka sig á, mistakast eða tapa. Leiðin til sigurs er sjaldnast bein og greið heldur felur hún í sér ýmsar hindranir og bakslög. Mistök eru í raun bara tilraunir til afreka sem ganga ekki upp, og án tilrauna verða hvorki mistök né afrek að veruleika. Þegar mistök eiga sér stað er gott að geta sýnt sér mildi og skilning, án þess þó að blinda auganu sé snúið að mistökunum, mikilvægt er að rýna í þau og læra af þeim. Að temja sér sjálfsmildi getur dregið úr neikvæðu sjálfstali, kvíða, stressi og þar með bættri andlegri líðan. Jákvætt sjálfstal getur leitt af sér aukið sjálfstraust sem skiptir miklu máli í íþróttum en íþróttamaður sem er fullur sjálfstrausts á það til að standa sig töluvert betur en sá sem skortir sjálfstraust. Einnig getur jákvætt sjálfstal minnkað stress og kvíða, aukið einbeitingu og hvatningu en allt þetta eykur líkur á betri frammistöðu og þar með betri niðurstöðu. Því getur verið mikilvægt að koma auga á hugsanlegt neikvætt sjálfstal hjá íþróttafólki og reyna að þjálfa upp og breyta því í hjálplegra tal með tilheyrandi ávinningi. Ef íþróttafólk á sjálft í vandræðum með að ná sér út úr vítahring fullkomnunaráráttu, ætti það að hugleiða að fá faglega aðstoð við þá vinnu. Sálfræðingar geta hjálpað fólki við að vinna með fullkomnunaráráttu. Hugræn atferlismeðferð (HAM) virðist gefast einna best en í HAM er gripið markvisst inn í viðhaldandi þætti fullkomnunaráráttunnar, s.s. hugarfar, hegðun og athygli. Slík meðferð miðar að því að bæta andlega heilsu og að fólk eiga í heilbrigðu sambandi við það sem þau vilja ná árangri í, sem og jú, skilar einnig bættri frammistöðu. Höfundur er sálfræðingur á kvíðameðferðarstöðinni.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar