Lifandi dauð! Kolbrún Halldórsdóttir skrifar 3. desember 2024 09:02 Nú stendur yfir 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi. Að slíks átaks sé þörf í velmegandi og upplýstu samfélagi á borð við okkar er dapurleg staðreynd. Baráttumál í áratugi Í áranna rás hefur þurft að berjast af alefli fyrir breytingum á lögum, almenningsáliti og orðræðu í tengslum við kynferðisbrot og kynbundið ofbeldi. Þessa baráttu má að miklu leyti þakka atorkusömum og hugrökkum konum sem þorðu að synda gegn straumnum. Slíkir eldhugar hafa verið okkur hinum fyrirmynd og kveikt umræðu sem breytt hefur samfélögum. Það má nefna ýmis atriði til marks um árangur þessarar baráttu hér á landi; kynferðisleg áreitni er loks litin það alvarlegum augum að varði við lög, litið er á vændi sem ofbeldi, fjarlægja má ofbeldismenn af heimilum og ofbeldi gegn börnum verður ekki þögguninni að bráð eins og tíðkaðist í okkar litla samfélagi á árum áður. 16 daga átakið nú er sprottið af svipaðri rót og að frumkvæði Sameinuðu þjóðanna, enda fjöldi félagasamtaka, sem berst fyrir afnámi kynbundins ofbeldis, með formleg tengsl við þá mikilvægu alþjóðlegu stofnun. Best geymda leyndarmálið Það eru liðin 35 ár frá því að Guðrún heitin Jónsdóttir hóf að vekja athygli samfélagsins á alvarlegum afleiðingum ofbeldis sem börn verða fyrir af hendi náins fjölskyldumeðlims, oftast fjölskylduföður. Hún hafði stofnað sjálfshjálparhópa í krafti þekkingar sinnar og menntunar, með það að markmiði að gefa brotaþolum sifjaspella rödd. Í hópana söfnuðust konur sem höfðu þurft að þola slíkt ofbeldi í barnæsku en líka mæður stúlkna sem höfðu orðið fyrir ofbeldi af hálfu heimilisföður. Árið 1989 ákvað sjónvarpið, fyrir hvatningu Guðrúnar, að framleiða sjónvarpsþætti um sifjaspell og afleiðingar kynferðisofbeldis gegn börnum. Það kom í minn hlut að stýra gerð þáttanna og er yfirskrift þessarar greinar sótt í heiti fyrri þáttarins, en sá síðari nefndist „Sifjaspell; best geymda leyndarmál samfélagsins“. Þar komu brotaþolar fram og lýstu alvarlegum afleiðingum ofbeldisins sem þær máttu þola í æsku. Það hafði ekki gerst áður að í þessum áhrifamikla miðli væri opnað á jafn viðkvæma umræðu tengda börnum og kynferðisofbeldi. Viðbrögðin voru tvenns konar, annars vegar að svona mál væru best geymd í þagnargildi, en hins vegar heyrðust háværar raddir þeirra sem þökkuðu fyrir að umræðan skyldi opnuð. Sjálfri er mér minnisstæðast hugrekki kvennanna sem sögðu frá sárri reynslu sinni í þeirri trú að þeirra sögur gætu forðað öðrum frá samskonar ofbeldi. Síðar var það kallað að skila skömminni. Kona drepin á 10 mínútna fresti Umræðan hefur haldið áfram og hún hefur magnast með árunum. Hún hefur afhjúpað ólýsanlega grimmd, sem konur og stúlkur verða fyrir um heim allan, líka hér á Íslandi. Yfirskrift 16 daga átaksins, sem nú stendur yfir, er „Kona drepin á 10 mínútna fresti“. Vissulega er tíðni glæpa af þessu tagi ólík milli heimshluta, en hvergi óþekkt, og því mikilvægt að ákallið heyrist um allan heim. Ekkert samfélag getur sætt sig við að konur og stúlkur séu myrtar vegna kyns síns og úreltra viðmiða um hlutverk kynjanna. Velmegandi samfélag á borð við okkar getur ekki annað en látið sig þessa baráttu varða og þó brennipunktur átaksins varði konur og stúlkur þá skulum við hafa í huga að hún á einnig við alla þá kynsegin einstaklinga, kvár og stálp, sem eiga á hættu sömu viðhorf og sama ofbeldi. Átakinu er ætlað að hvetja stjórnvöld um allan heim til að gangast við ábyrgð sinni á því að ofbeldinu linni. Það geta stjórnvöld gert með því að viðurkenna að ótímabær dauðsföll kvenna og stúlkna kunni að vera af völdum ofbeldis af hálfu fjölskyldumeðlims eða náins ættingja. Aðeins þannig verða til áreiðanlegar upplýsingar og tölfræði sem sýnt getur fram á umfang ofbeldisins. Enn skortir tilfinnanlega meðvitund og vilja til að safna þessum upplýsingum og láta þær af hendi við stofnanir Sameinuðu þjóðanna. Von okkar er sú ákallið nái að vekja stjórnvöld um allan heim og samfélagið allt til meðvitundar um þá sameiginlegu skyldu okkar að uppræta kynbundið ofbeldi. Höfundur er formaður BHM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kolbrún Halldórsdóttir 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi Mest lesið Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Halldór 19.07.2025 Halldór Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson Skoðun Óður til opinberra starfsmanna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Sjá meira
Nú stendur yfir 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi. Að slíks átaks sé þörf í velmegandi og upplýstu samfélagi á borð við okkar er dapurleg staðreynd. Baráttumál í áratugi Í áranna rás hefur þurft að berjast af alefli fyrir breytingum á lögum, almenningsáliti og orðræðu í tengslum við kynferðisbrot og kynbundið ofbeldi. Þessa baráttu má að miklu leyti þakka atorkusömum og hugrökkum konum sem þorðu að synda gegn straumnum. Slíkir eldhugar hafa verið okkur hinum fyrirmynd og kveikt umræðu sem breytt hefur samfélögum. Það má nefna ýmis atriði til marks um árangur þessarar baráttu hér á landi; kynferðisleg áreitni er loks litin það alvarlegum augum að varði við lög, litið er á vændi sem ofbeldi, fjarlægja má ofbeldismenn af heimilum og ofbeldi gegn börnum verður ekki þögguninni að bráð eins og tíðkaðist í okkar litla samfélagi á árum áður. 16 daga átakið nú er sprottið af svipaðri rót og að frumkvæði Sameinuðu þjóðanna, enda fjöldi félagasamtaka, sem berst fyrir afnámi kynbundins ofbeldis, með formleg tengsl við þá mikilvægu alþjóðlegu stofnun. Best geymda leyndarmálið Það eru liðin 35 ár frá því að Guðrún heitin Jónsdóttir hóf að vekja athygli samfélagsins á alvarlegum afleiðingum ofbeldis sem börn verða fyrir af hendi náins fjölskyldumeðlims, oftast fjölskylduföður. Hún hafði stofnað sjálfshjálparhópa í krafti þekkingar sinnar og menntunar, með það að markmiði að gefa brotaþolum sifjaspella rödd. Í hópana söfnuðust konur sem höfðu þurft að þola slíkt ofbeldi í barnæsku en líka mæður stúlkna sem höfðu orðið fyrir ofbeldi af hálfu heimilisföður. Árið 1989 ákvað sjónvarpið, fyrir hvatningu Guðrúnar, að framleiða sjónvarpsþætti um sifjaspell og afleiðingar kynferðisofbeldis gegn börnum. Það kom í minn hlut að stýra gerð þáttanna og er yfirskrift þessarar greinar sótt í heiti fyrri þáttarins, en sá síðari nefndist „Sifjaspell; best geymda leyndarmál samfélagsins“. Þar komu brotaþolar fram og lýstu alvarlegum afleiðingum ofbeldisins sem þær máttu þola í æsku. Það hafði ekki gerst áður að í þessum áhrifamikla miðli væri opnað á jafn viðkvæma umræðu tengda börnum og kynferðisofbeldi. Viðbrögðin voru tvenns konar, annars vegar að svona mál væru best geymd í þagnargildi, en hins vegar heyrðust háværar raddir þeirra sem þökkuðu fyrir að umræðan skyldi opnuð. Sjálfri er mér minnisstæðast hugrekki kvennanna sem sögðu frá sárri reynslu sinni í þeirri trú að þeirra sögur gætu forðað öðrum frá samskonar ofbeldi. Síðar var það kallað að skila skömminni. Kona drepin á 10 mínútna fresti Umræðan hefur haldið áfram og hún hefur magnast með árunum. Hún hefur afhjúpað ólýsanlega grimmd, sem konur og stúlkur verða fyrir um heim allan, líka hér á Íslandi. Yfirskrift 16 daga átaksins, sem nú stendur yfir, er „Kona drepin á 10 mínútna fresti“. Vissulega er tíðni glæpa af þessu tagi ólík milli heimshluta, en hvergi óþekkt, og því mikilvægt að ákallið heyrist um allan heim. Ekkert samfélag getur sætt sig við að konur og stúlkur séu myrtar vegna kyns síns og úreltra viðmiða um hlutverk kynjanna. Velmegandi samfélag á borð við okkar getur ekki annað en látið sig þessa baráttu varða og þó brennipunktur átaksins varði konur og stúlkur þá skulum við hafa í huga að hún á einnig við alla þá kynsegin einstaklinga, kvár og stálp, sem eiga á hættu sömu viðhorf og sama ofbeldi. Átakinu er ætlað að hvetja stjórnvöld um allan heim til að gangast við ábyrgð sinni á því að ofbeldinu linni. Það geta stjórnvöld gert með því að viðurkenna að ótímabær dauðsföll kvenna og stúlkna kunni að vera af völdum ofbeldis af hálfu fjölskyldumeðlims eða náins ættingja. Aðeins þannig verða til áreiðanlegar upplýsingar og tölfræði sem sýnt getur fram á umfang ofbeldisins. Enn skortir tilfinnanlega meðvitund og vilja til að safna þessum upplýsingum og láta þær af hendi við stofnanir Sameinuðu þjóðanna. Von okkar er sú ákallið nái að vekja stjórnvöld um allan heim og samfélagið allt til meðvitundar um þá sameiginlegu skyldu okkar að uppræta kynbundið ofbeldi. Höfundur er formaður BHM.
Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir Skoðun
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir Skoðun