Sama tóbakið Skúli S. Ólafsson skrifar 14. janúar 2025 13:00 Mér verður oft hugsað til þeirra ára þegar tóbakið var hér allt um kring, reykjarmökkur mætti manni á ólíklegustu stöðum og þótti eðlilegt. Það var talinn dónaskapur og biðja um að rúður væru dregnar niður þótt kófið væri kæfandi inni í bílum. Allt hafði þetta afleiðingar. Banvænir sjúkdómar plöguðu fólk sem ýmist reykti eða eyddi löngum stundum í reykmettuðu umhverfi. Nú horfir vissulega til betri vegar og miklu færri eru ánetjaðir þessum afurðum. Í þessu tilviki hafði fræðslan áhrif þótt framleiðendur hafi veitt kraftmikið viðnám og haldið vörum sínum að neytendum með beinum og óbeinum auglýsingum. Hvað varð um tóbakið? Ég gerði það fyrir forvitnissakir að kanna hvað hefði eiginlega orðið um þessa tóbaksrisa sem á blómaskeiði sínu, menguðu öll mannamót. Þetta var jú gríðarlegur iðnaður og hagsmunirnir óskaplegir. Viti menn, þeir hafa fundið aðra tekjulind og ekki síður ábatasama: ,,Gerðu tóbaksframleiðendur okkur háð ruslfæði?” spyr greinarhöfundur á því virta viðskiptablaði Forbes. Já, þangað hafa þeir beint kröftum sínum. Þeir hafa keypt matvælafyrirtækin stóru. Vísindamenn sem starfa á þeirra vegum umbreyta hráefninu, spilla því með aukaefnum og hafa gert okkur ánetjuð öllu þessu sulli sem þeir setja í matinn okkar. Með klókustu markaðsmenn gera þeir óspillta gróskuna óspennandi, hið óunna og óspillta fær lítinn gaum. Samkvæmt greininni falla vestanhafs tæp 70% allra matvæla í flokk unninna matvara. Og tollurinn er hár í skertum lífsgæðum og mannslífum að því ógleymdu hversu illa sú vinnsla fer með sjálfa náttúruna. Svo er það annað sem einkennir þessa neysluvöru. Stór hluti þeirra matvæla sem hefur verið breytt með þessum hætti er hannaður með það í huga að fólk snæði í einrúmi, meðan það sýslar við eitthvað annað, til dæmis ekur í bíl eða situr við skjáinn. Það er svo önnur hlið á þeim skaða sem hinar unnu matvörur valda. Máltíð Matarvenjur skipta máli. Þær þjóðir sem njóta lengstrar meðalævi eiga það sameiginlegt að fólk gefur sér góðan tíma við að borða. Máltíðin er þá samfélag þar sem einstaklingar á öllum aldri setjast að snæðingi og deila sögum og reynslu hver með öðrum. Ýmis trúarbrögð gera þeirri iðju hátt undir höfði. Þegar höfundar Biblíunnar reyna til að mynda að koma orðum að „himnaríki“ nota þeir gjarnan líkingu að málsverði. Þar setjast kynslóðirnar saman og yfir öllu er hið ákjósanlega jafnvægi og sátt. Þar er hvorki hungur né einsemd. Hjá fyrstu söfnuðum kristinna manna var máltíðin kennd við kærleika (gr. agape) og hún var ómissandi þáttur í helgihaldinu. Fólk kom með mat að heiman og deildi með öðrum. Það bauð fátækum með og að sumra mati liggur þar skýringin á ótrúlegum vexti kristninnar á fyrstu öldum. Þessi helga stund var staðfesting á því að þau væru öll í sama liðinu ef svo má að orði komast. Altarisgangan, sem fer fram í messunni, á rætur að rekja til þessa borðsamfélags. Sama tóbakið Þegar kemur að grósku og náttúrulegum afurðum er ekki úr vegi að víkja að sjálfum aldingarðinum, þeim sem kallaður var Eden og sagt er frá á fyrstu blaðsíðum Biblíunnar. Sú helgisögn lýsir hinu ákjósanlega ástandi með vísan í garð, fullan af litum og lífi. Líf mannsins kann að vera á köflum þrautarganga en sennilega eigum við einhverja hugmynd um það hvernig lífið ætti að vera. Já það er þessi litríki garður. Svo túlkar Biblían það sem er brotið í tilverunni sem brottrekstur úr þessum fagra aldingarði. Maðurinn átti ekki þangað afturkvæmt þótt vitundin um hann blundaði í hugskotinu. Þar mætir okkur önnur vídd kristinnar trúar, nefnilega að því fer fjarri að allt stefni fram til hins betra. Nei, margt er það í veröldinni sem brýtur niður og skaðar. Sú afstaða birtist okkur með ýmsum hætti. Í þessu sambandi má hugleiða það hvernig hreinar afurðir komnar beint úr moldinni verða alltaf minni og minni hluti af þeim matvælum sem við neytum. Þar skortir næringuna, hvort heldur er til líkama eða samfélags. Já, hvað varð um tóbakið? Það er víst allt í kringum okkur. „Já, þetta er allt sama tóbakið“ eins og við segjum stundum! Við ættum að gefa þessu gaum. Reynsla kynslóðanna talar til okkar og sagan sýnir að við getum komið á breytingum ef viljinn er fyrir hendi. Höfundur er prestur í Neskirkju Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áfengi og tóbak Matur Skúli S. Ólafsson Mest lesið Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman Skoðun Skoðun Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Sjá meira
Mér verður oft hugsað til þeirra ára þegar tóbakið var hér allt um kring, reykjarmökkur mætti manni á ólíklegustu stöðum og þótti eðlilegt. Það var talinn dónaskapur og biðja um að rúður væru dregnar niður þótt kófið væri kæfandi inni í bílum. Allt hafði þetta afleiðingar. Banvænir sjúkdómar plöguðu fólk sem ýmist reykti eða eyddi löngum stundum í reykmettuðu umhverfi. Nú horfir vissulega til betri vegar og miklu færri eru ánetjaðir þessum afurðum. Í þessu tilviki hafði fræðslan áhrif þótt framleiðendur hafi veitt kraftmikið viðnám og haldið vörum sínum að neytendum með beinum og óbeinum auglýsingum. Hvað varð um tóbakið? Ég gerði það fyrir forvitnissakir að kanna hvað hefði eiginlega orðið um þessa tóbaksrisa sem á blómaskeiði sínu, menguðu öll mannamót. Þetta var jú gríðarlegur iðnaður og hagsmunirnir óskaplegir. Viti menn, þeir hafa fundið aðra tekjulind og ekki síður ábatasama: ,,Gerðu tóbaksframleiðendur okkur háð ruslfæði?” spyr greinarhöfundur á því virta viðskiptablaði Forbes. Já, þangað hafa þeir beint kröftum sínum. Þeir hafa keypt matvælafyrirtækin stóru. Vísindamenn sem starfa á þeirra vegum umbreyta hráefninu, spilla því með aukaefnum og hafa gert okkur ánetjuð öllu þessu sulli sem þeir setja í matinn okkar. Með klókustu markaðsmenn gera þeir óspillta gróskuna óspennandi, hið óunna og óspillta fær lítinn gaum. Samkvæmt greininni falla vestanhafs tæp 70% allra matvæla í flokk unninna matvara. Og tollurinn er hár í skertum lífsgæðum og mannslífum að því ógleymdu hversu illa sú vinnsla fer með sjálfa náttúruna. Svo er það annað sem einkennir þessa neysluvöru. Stór hluti þeirra matvæla sem hefur verið breytt með þessum hætti er hannaður með það í huga að fólk snæði í einrúmi, meðan það sýslar við eitthvað annað, til dæmis ekur í bíl eða situr við skjáinn. Það er svo önnur hlið á þeim skaða sem hinar unnu matvörur valda. Máltíð Matarvenjur skipta máli. Þær þjóðir sem njóta lengstrar meðalævi eiga það sameiginlegt að fólk gefur sér góðan tíma við að borða. Máltíðin er þá samfélag þar sem einstaklingar á öllum aldri setjast að snæðingi og deila sögum og reynslu hver með öðrum. Ýmis trúarbrögð gera þeirri iðju hátt undir höfði. Þegar höfundar Biblíunnar reyna til að mynda að koma orðum að „himnaríki“ nota þeir gjarnan líkingu að málsverði. Þar setjast kynslóðirnar saman og yfir öllu er hið ákjósanlega jafnvægi og sátt. Þar er hvorki hungur né einsemd. Hjá fyrstu söfnuðum kristinna manna var máltíðin kennd við kærleika (gr. agape) og hún var ómissandi þáttur í helgihaldinu. Fólk kom með mat að heiman og deildi með öðrum. Það bauð fátækum með og að sumra mati liggur þar skýringin á ótrúlegum vexti kristninnar á fyrstu öldum. Þessi helga stund var staðfesting á því að þau væru öll í sama liðinu ef svo má að orði komast. Altarisgangan, sem fer fram í messunni, á rætur að rekja til þessa borðsamfélags. Sama tóbakið Þegar kemur að grósku og náttúrulegum afurðum er ekki úr vegi að víkja að sjálfum aldingarðinum, þeim sem kallaður var Eden og sagt er frá á fyrstu blaðsíðum Biblíunnar. Sú helgisögn lýsir hinu ákjósanlega ástandi með vísan í garð, fullan af litum og lífi. Líf mannsins kann að vera á köflum þrautarganga en sennilega eigum við einhverja hugmynd um það hvernig lífið ætti að vera. Já það er þessi litríki garður. Svo túlkar Biblían það sem er brotið í tilverunni sem brottrekstur úr þessum fagra aldingarði. Maðurinn átti ekki þangað afturkvæmt þótt vitundin um hann blundaði í hugskotinu. Þar mætir okkur önnur vídd kristinnar trúar, nefnilega að því fer fjarri að allt stefni fram til hins betra. Nei, margt er það í veröldinni sem brýtur niður og skaðar. Sú afstaða birtist okkur með ýmsum hætti. Í þessu sambandi má hugleiða það hvernig hreinar afurðir komnar beint úr moldinni verða alltaf minni og minni hluti af þeim matvælum sem við neytum. Þar skortir næringuna, hvort heldur er til líkama eða samfélags. Já, hvað varð um tóbakið? Það er víst allt í kringum okkur. „Já, þetta er allt sama tóbakið“ eins og við segjum stundum! Við ættum að gefa þessu gaum. Reynsla kynslóðanna talar til okkar og sagan sýnir að við getum komið á breytingum ef viljinn er fyrir hendi. Höfundur er prestur í Neskirkju
Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman Skoðun