„Ef við hækkum laun umfram verðmætin sem atvinnulífið skapar þá erum við að auka tekjur landsmanna svo mikið að þeir fara að flytja inn og kaupa vörur annars staðar frá. Þannig sitjum við fljótlega upp með viðskiptahalla og skuldsetningu við útlönd,“ segir Konráð S. Guðjónsson, hagfræðingur Viðskiptaráðs, í samtali við Markaðinn.

Einnig að útflutningur vaxi um 5,6 prósent. Miðað er við 15 prósenta almennar launahækkanir, ásamt stöðugu gengi og að verðbólga verði við 2,5 prósenta verðbólgumarkmið Seðlabanka Íslands. Viðskiptakjör og sparnaðarstig haldist óbreytt þannig að 15 prósenta launahækkun á vinnustund þýði 15 prósentum meiri útgjöld. Því aukist þjóðarútgjöld á mann um 15 prósent á ári.
Konráð segir augljóst að eitthvað þurfi undan að láta þegar þjóðarútgjöld vaxa miklu hraðar en framleiðslan í atvinnulífinu. Eina leiðin sé að innflutningur vaxi gríðarlega og mun hraðar en útflutningur sem þýðir að viðskiptahalli myndast hratt og verður um 20 prósent af landsframleiðslu árið 2021. „Lífskjarabatinn er þannig tekinn að láni frá útlöndum,“ segir Konráð. „Það hefur enn fremur í för með sér að gengið þarf að gefa eftir sem leiðir til verðbólgu en ein af forsendum sviðsmyndarinnar var stöðug verðbólga.“

Launahlutfallið vel yfir meðaltali
Viðskiptaráð bendir á að verðmætasköpun í atvinnulífinu, það er virðisaukinn sem er til skiptanna í launa- og fjármagnskostnað, hafi aukist um 60 prósent frá árinu 2010 til 2017. Aukningin hafi gefið svigrúm til launahækkana og aukins fjármagnskostnaðar umfram það sem gengur og gerist.„Á sama tíma jókst virðisaukinn í hlutfalli við tekjur, sem þýðir að fyrirtækin hafa nýtt betur hverja krónu sem kemur í kassann. Ekki er ábyrgt að gera ráð fyrir að þessi þróun muni halda áfram með sama hætti næstu árin,“ segir í skýrslunni.

Í skýrslunni er vikið að launahlutfallinu, það er hversu miklu er varið í launakostnað á móti fjármagnskostnaði, leigu, tekjuskatti og hagnaði. Hlutfallið er nú komið um 5 prósentustig yfir langtímameðaltal sem, að mati Viðskiptaráðs, bendir sterklega til þess að svigrúm til launahækkana umfram það sem nemur verðmætasköpun í hagkerfinu sé lítið.
Árið 2016 var launahlutfallið á Íslandi það næsthæsta meðal OECD-ríkja. OECD hefur ekki enn birt tölur fyrir Ísland árið 2017 en ef miðað er við tölurnar frá Hagstofunni fyrir sama ár eru „allar líkur á því að það sé orðið það hæsta meðal OECD-ríkja“.
„Íslensk fyrirtæki þurfa að greiða hærri vexti en samkeppnisaðilar í helstu samanburðarlöndum sem ætti frekar að þýða að minna er til skiptanna í launagreiðslur og lægra launahlutfall. Því liggur í augum uppi að hækkun launahlutfalls gæti orðið skaðleg samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs og þannig lífskjörum á Íslandi,“ segir í skýrslunni.
Hærri arðgreiðslur jákvæð þróun
Dregin er fram sú staðreynd að arðgreiðslur hafi aukist talsvert á síðustu árum, hraðar en launakostnaður, samfara aukinni verðmætasköpun. Arðgreiðslur utan fjármálageirans hafi til að mynda verið meiri árið 2017 en 2007. Þó beri að hafa í huga að launakostnaður sé enn sexfalt hærri en arðgreiðslur. Þá séu arðgreiðslur jafn eðlilegar og að greiða vexti af íbúðaláni enda um fjármögnun að ræða í báðum tilfellum.„Aukning arðgreiðslna er að hluta afleiðing af meiri eiginfjárfjármögnun atvinnulífsins. Það er jákvætt því það bendir til þess að íslensk fyrirtæki séu ekki jafnskuldsett og áður og því betur í stakk búin til að takast á við sveiflur í hagkerfinu.“
Rekstur eftir launahækkanir
Viðskiptaráð setur fram sýnidæmi um rekstur hvers uppbygging er áþekk því sem þekkist í atvinnulífinu. Önnu á og rekur lítið þjónustufyrirtæki en hjá fyrirtækinu starfa fjórir starfsmenn auk Önnu og launakostnaðurinn vegur þungt.„Ímyndum okkur að laun starfsmanna fyrirtækisins hækki um 20 prósent vegna hækkana í kjarasamningum. Ef Anna grípur ekki til neinna ráðstafanna mun fyrirtæki hennar fara í 3 milljóna króna taprekstur. Anna þarf því að taka til sinna ráða. Hún getur reynt að hagræða í rekstrinum en svigrúm til slíks er takmarkað þar sem fyrirtækjarekendur leita yfirleitt leiða til að halda kostnaði í skefjum, sérstaklega í samkeppnisrekstri.Helsta hagræðingaraðgerðin sem kæmi til greina væri að segja upp einum starfsmanni. Fyrir utan það mikla tjón sem það veldur starfsmanninum og fjölskyldu hans er það heldur ekki ávísun á árangur í rekstri þar sem geta fyrirtækisins til að veita góða þjónustu minnkar. Anna gæti einnig farið út í banka og fengið lán og þá vonað að hagur hennar vænkist síðar. Í því er þó fólgin talsverið áhætta og í mörgum tilvikum er það ekki í boði. Þá er aðeins einn kostur eftir og það er að hækka verð sem á endanum birtist í meiri verðbólgu og minni kaupmætti. Þannig þarf ekki að segja upp starfsfólki eða taka óþarfa áhættu með skuldsetningu.“