Vitnisburður dómarans Jón Steinar Gunnlaugsson skrifar 3. september 2019 08:05 Dómar Hæstaréttar í svonefndum „eftirhrunsmálum“, þar sem fyrirsvarsmenn banka hafa verið sakfelldir fyrir umboðssvik, hafa sætt gagnrýni. Stafar þetta af því að lög kveða svo á að ekki séu skilyrði til að refsa fyrir slík brot nema sannað sé að þau hafi verið framin í auðgunarskyni. Í þessum bankamálum hefur því þurft því að sanna, að sakborningurinn hafi haft ásetning til að valda bankanum, sem hann vann við, fjártjóni í þágu annars aðila sem þá átti að auðgast við brotið. Þetta hefur sjaldnast sannast í þessum málum. Í forsendum ýmissa dóma sinna um þetta hefur Hæstiréttur talið að nægilegt væri til áfellisdóms að telja sakborning hafa valdið bankanum verulegri áhættu á fjártjóni. Hefur þá ekki verið talið nauðsynlegt að leysa úr því, hvort sá sakaði hafi haft ásetning um að valda fjártjóninu. Í þessum málum hefur í flestum tilvikum staðið svo á að viðsemjandi bankans hefur fengið lán frá viðkomandi banka í því skyni að festa kaup á hlutabréfum í bankanum sjálfum sem voru í eigu bankans. Fékk bankinn þá veðrétt í hlutabréfunum og skal hér í þágu umræðuefnisins gert ráð fyrir að ekki hafi verið veittar frekari tryggingar fyrir endurgreiðslu lánsins. Hver var í hættu á að bíða fjártjón?Hin einfalda spurning er þá sú hver hafi auðgast og hver orðið fyrir fjártjóni við þessi viðskipti. Ef bréfin lækkuðu í verði eftir kaupin, eins og hér var ávallt raunin, ætti að vera nokkuð ljóst að aldrei var hætta á fjártjóni bankans. Hann varð einfaldlega betur settur fyrir að hafa eignast fjárkröfu í stað hlutabréfanna. Svo þegar bréfin urðu verðlaus gilti hið sama: bankinn hafði ekki orðið fyrir neinu fjártjóni, því ef hann hefði sjálfur átt bréfin hefði hann tapað öllu andvirði þeirra. Við blasti að bankastjórarnir höfðu alls ekki vilja til að valda bankanum fjártjóni, heldur voru þeir að reyna að gera samninga sem þeir töldu að styrktu stöðu hans. Vel má vera í ljósi síðari tíma vitneskju að þessir samningar hafi verið óskynsamlegir, en þeir voru allavega ekki gerðir í auðgunarskyni eða til að valda hættu á fjártjóni bankans. Í forsendum einhverra þessara dóma virðist hafa verið lagt til grundvallar að á söludegi hafi verið unnt að selja bréfin öðrum kaupanda á sama verði án þess að þurfa að veita honum lán til kaupanna. Þetta var auðvitað aldrei raunin. Bankamennirnir voru einfaldlega að selja bréfin með lánveitingum vegna þess að þeir gátu ekki selt þau annars. Fengur að bók EiríksNú hefur fyrrverandi dómari við réttinn, Eiríkur Tómasson, sem tók þátt í að kveða upp einhverja af þessum dómum, gefið út bók sem hann nefnir „Dómar um umboðssvik í kjölfar bankahrunsins“. Heyrst hefur gagnrýni á að fyrrverandi dómari, sem svona stóð á um, skuli gera þetta. Ég tek ekki undir hana. Mér finnst Eiríkur, ef eitthvað er, eiga fremur heiður skilinn fyrir að skrifa um þetta. Hitt kemur hins vegar ekki á óvart að hann skuli taka undir niðurstöður réttarins í þessum málum, enda átti hann sjálfur þátt í þeim í starfi sínu við réttinn. Segja má að Eiríkur nefni tvennt sem réttlæti dómsniðurstöðurnar. Annars vegar hafi mátt finna fordæmi Hæstaréttar um að heimilt sé að refsa fyrir umboðssvik með því að valda umbjóðandanum verulegri fjártjónsáhættu. Hins vegar séu fræðimenn sammála um að vægara stig ásetnings, svonefndur líkindaásetningur (dolus eventualis) dugi til þess að refsa megi fyrir brotin. Engin fordæmi - enginn ásetningurUm þetta skal það sagt að fyrri dómarnir, sem Eiríkur nefnir, geta ekki verið fordæmi í málunum vegna hrunsins. Þeir fjalla um miklu grófari og augljósari atvik heldur en „hrundómarnir“. Þarf þá ekki að huga neitt að því, hvort það yfirleitt geti talist nægileg refsiheimild að vísa í fordæmi, þar sem dómstóll hefur refsað að ólögum, til þess að refsa megi að nýju. Þar að auki hafði, eins og fyrr sagði, ekki nokkurri fjártjónshættu verið valdið með flestum þessara samninga. Hitt atriðið um líkindaásetninginn veldur heldur ekki ágreiningi. Það má fallast á að vægari stig ásetnings geti dugað til áfellis í þessum málum. Þetta hef ég tekið skýrt fram í skrifum mínum, þar sem þessir dómar hafa verið gagnrýndir. Þannig segir orðrétt í grein sem ég birti í hátíðarriti Orators 2019 og einnig er að finna á heimasíðu skrifstofu minnar: „Ég hef orðað það svo að hugsanlega megi jafna því við auðgunarásetning ef sannað þykir í máli að sakborningur hefði gert það sem hann gerði, jafnvel þó að hann hefði haft vissu um að tjónið (og auðgunin) myndi af leiða. Hvergi er að finna í forsendum réttarins rökstuðning sem að þessu lýtur, enda er í fæstum málanna minnsta tilefni til að ætla að slík hafi verið huglæg afstaða hinna ákærðu.“Afhjúpar misgerðir réttarinsÍ raun felst í bók Eiríks staðfesting á að þessir dómar, sem kveðnir voru upp eftir hrun, voru fjarri því að uppfylla lagaskilyrði fyrir refsingum. Réttur sakborinna manna í þessu efni er varinn í 69. gr. stjórnarskrárinnar, þar sem segir að engum verði gert að sæta refsingu nema hann hafi gerst sekur um háttsemi sem var refsiverð samkvæmt lögum á þeim tíma þegar hún átti sér stað eða má fullkomlega jafna til slíkrar háttsemi. Að mínu áliti afhjúpar innlegg Eiríks misgjörðir réttarins, þó að svo sem hafi ekki verið nein sérstök þörf á því. Þetta vakti líklega ekki fyrir honum en samt skal honum þakkað.Höfundur er lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómstólar Jón Steinar Gunnlaugsson Mest lesið Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson Skoðun Skoðun Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Dómar Hæstaréttar í svonefndum „eftirhrunsmálum“, þar sem fyrirsvarsmenn banka hafa verið sakfelldir fyrir umboðssvik, hafa sætt gagnrýni. Stafar þetta af því að lög kveða svo á að ekki séu skilyrði til að refsa fyrir slík brot nema sannað sé að þau hafi verið framin í auðgunarskyni. Í þessum bankamálum hefur því þurft því að sanna, að sakborningurinn hafi haft ásetning til að valda bankanum, sem hann vann við, fjártjóni í þágu annars aðila sem þá átti að auðgast við brotið. Þetta hefur sjaldnast sannast í þessum málum. Í forsendum ýmissa dóma sinna um þetta hefur Hæstiréttur talið að nægilegt væri til áfellisdóms að telja sakborning hafa valdið bankanum verulegri áhættu á fjártjóni. Hefur þá ekki verið talið nauðsynlegt að leysa úr því, hvort sá sakaði hafi haft ásetning um að valda fjártjóninu. Í þessum málum hefur í flestum tilvikum staðið svo á að viðsemjandi bankans hefur fengið lán frá viðkomandi banka í því skyni að festa kaup á hlutabréfum í bankanum sjálfum sem voru í eigu bankans. Fékk bankinn þá veðrétt í hlutabréfunum og skal hér í þágu umræðuefnisins gert ráð fyrir að ekki hafi verið veittar frekari tryggingar fyrir endurgreiðslu lánsins. Hver var í hættu á að bíða fjártjón?Hin einfalda spurning er þá sú hver hafi auðgast og hver orðið fyrir fjártjóni við þessi viðskipti. Ef bréfin lækkuðu í verði eftir kaupin, eins og hér var ávallt raunin, ætti að vera nokkuð ljóst að aldrei var hætta á fjártjóni bankans. Hann varð einfaldlega betur settur fyrir að hafa eignast fjárkröfu í stað hlutabréfanna. Svo þegar bréfin urðu verðlaus gilti hið sama: bankinn hafði ekki orðið fyrir neinu fjártjóni, því ef hann hefði sjálfur átt bréfin hefði hann tapað öllu andvirði þeirra. Við blasti að bankastjórarnir höfðu alls ekki vilja til að valda bankanum fjártjóni, heldur voru þeir að reyna að gera samninga sem þeir töldu að styrktu stöðu hans. Vel má vera í ljósi síðari tíma vitneskju að þessir samningar hafi verið óskynsamlegir, en þeir voru allavega ekki gerðir í auðgunarskyni eða til að valda hættu á fjártjóni bankans. Í forsendum einhverra þessara dóma virðist hafa verið lagt til grundvallar að á söludegi hafi verið unnt að selja bréfin öðrum kaupanda á sama verði án þess að þurfa að veita honum lán til kaupanna. Þetta var auðvitað aldrei raunin. Bankamennirnir voru einfaldlega að selja bréfin með lánveitingum vegna þess að þeir gátu ekki selt þau annars. Fengur að bók EiríksNú hefur fyrrverandi dómari við réttinn, Eiríkur Tómasson, sem tók þátt í að kveða upp einhverja af þessum dómum, gefið út bók sem hann nefnir „Dómar um umboðssvik í kjölfar bankahrunsins“. Heyrst hefur gagnrýni á að fyrrverandi dómari, sem svona stóð á um, skuli gera þetta. Ég tek ekki undir hana. Mér finnst Eiríkur, ef eitthvað er, eiga fremur heiður skilinn fyrir að skrifa um þetta. Hitt kemur hins vegar ekki á óvart að hann skuli taka undir niðurstöður réttarins í þessum málum, enda átti hann sjálfur þátt í þeim í starfi sínu við réttinn. Segja má að Eiríkur nefni tvennt sem réttlæti dómsniðurstöðurnar. Annars vegar hafi mátt finna fordæmi Hæstaréttar um að heimilt sé að refsa fyrir umboðssvik með því að valda umbjóðandanum verulegri fjártjónsáhættu. Hins vegar séu fræðimenn sammála um að vægara stig ásetnings, svonefndur líkindaásetningur (dolus eventualis) dugi til þess að refsa megi fyrir brotin. Engin fordæmi - enginn ásetningurUm þetta skal það sagt að fyrri dómarnir, sem Eiríkur nefnir, geta ekki verið fordæmi í málunum vegna hrunsins. Þeir fjalla um miklu grófari og augljósari atvik heldur en „hrundómarnir“. Þarf þá ekki að huga neitt að því, hvort það yfirleitt geti talist nægileg refsiheimild að vísa í fordæmi, þar sem dómstóll hefur refsað að ólögum, til þess að refsa megi að nýju. Þar að auki hafði, eins og fyrr sagði, ekki nokkurri fjártjónshættu verið valdið með flestum þessara samninga. Hitt atriðið um líkindaásetninginn veldur heldur ekki ágreiningi. Það má fallast á að vægari stig ásetnings geti dugað til áfellis í þessum málum. Þetta hef ég tekið skýrt fram í skrifum mínum, þar sem þessir dómar hafa verið gagnrýndir. Þannig segir orðrétt í grein sem ég birti í hátíðarriti Orators 2019 og einnig er að finna á heimasíðu skrifstofu minnar: „Ég hef orðað það svo að hugsanlega megi jafna því við auðgunarásetning ef sannað þykir í máli að sakborningur hefði gert það sem hann gerði, jafnvel þó að hann hefði haft vissu um að tjónið (og auðgunin) myndi af leiða. Hvergi er að finna í forsendum réttarins rökstuðning sem að þessu lýtur, enda er í fæstum málanna minnsta tilefni til að ætla að slík hafi verið huglæg afstaða hinna ákærðu.“Afhjúpar misgerðir réttarinsÍ raun felst í bók Eiríks staðfesting á að þessir dómar, sem kveðnir voru upp eftir hrun, voru fjarri því að uppfylla lagaskilyrði fyrir refsingum. Réttur sakborinna manna í þessu efni er varinn í 69. gr. stjórnarskrárinnar, þar sem segir að engum verði gert að sæta refsingu nema hann hafi gerst sekur um háttsemi sem var refsiverð samkvæmt lögum á þeim tíma þegar hún átti sér stað eða má fullkomlega jafna til slíkrar háttsemi. Að mínu áliti afhjúpar innlegg Eiríks misgjörðir réttarins, þó að svo sem hafi ekki verið nein sérstök þörf á því. Þetta vakti líklega ekki fyrir honum en samt skal honum þakkað.Höfundur er lögmaður.
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun