Lokun Janusar er svikið kosningaloforð um geðheilbrigði Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar 20. mars 2025 23:01 Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar frá 21. desember 2024 segir að sérstök áhersla verði lögð á að auka aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu og að áfram verði stuðst við fjölbreytt rekstrarform. Þetta loforð hefur nú verið svikið með því að stjórnvöld hyggjast skera niður endurhæfingu fyrir ungt fólk með geðræna erfiðleika. Heilbrigðisráðuneytið o.fl. stjórnvöld viðkomandi málinu hafa þannig ákveðið að binda enda á þjónustusamstarf ríkisins við Janus endurhæfingu sem verið hefur eins og hornsteinn í endurhæfingarstarfi á Íslandi í 25 ár. Janus mun því hætta starfsemi, á þriðja tug missa vinnuna, fleiri tugir einstaklinga 18-30 ára hverfa úr endurhæfingu og fleiri til viðbótar, sem voru á biðlista, komast ekki í þá endurhæfingu sem þeir biðu eftir. Fagfólk varar við því að leggja niður úrræðið Janus endurhæfing er dæmi um vel heppnað frumkvöðlaframtak í heilbrigðisþjónustu, rekið af fólki sem brennur fyrir málefnið og sem hefur tekist að búa til úrræði sem á sér ekki hliðstæðu innan opinberra stofnana. Sérstaða Janusar felst meðal annars í einstaklingsmiðari endurhæfingu og í því að þar er undir einu þaki tryggður aðgangur að geðlækni, sálfræðingum, iðjuþjálfum, félagsráðgjöfum og fleiri sérhæfðum fagaðilum. Í nýlegri grein fimm formanna fagfélaga innan heilbrigðis- og menntagreina er því lýst hvernig ekkert sambærilegt úrræði sé til staðar á Íslandi. Fagfólkið bendir á að hjá Janusi sé veitt þverfagleg geðendurhæfing sem hafi sannað gildi sitt, þátttakendur skili sér úr endurhæfingu í vinnu og nám, og starfsemin skili þannig margföldum samfélagslegum ávinningi. Fagfólkið varar við því að verði úrræðið lagt niður muni ómetanleg fagþekking og reynsla tapast. „Ykkur að þakka að ég er ekki öryrki í dag.“ Fagfólk er heldur ekki eitt um að mæla með þjónustunni sem hér stendur til að leggja niður. Unga fólkið sjálft, sem notið hefur þjónustunnar, ber auðvitað best vitni um hve mikilvæg hún hefur reynst því. Á heimasíðu Janusar er t.d. birt þjónustukönnun þar sem þátttakendur höfðu þetta að segja: „Janus hefur hjálpað mér að hafa meiri trú á sjálfan mig og styrkt mína sjálfsmynd“, „endurhæfingin hjá Janusi reyndist mér vel, fagleg og vönduð vinnubrögð einkenndu endurhæfinguna og allt ferlið var mjög valdeflandi“, „Takk kærlega fyrir að hjálpa mér að eignast nýtt og gott líf, ég er endalaust þakklát fyrir Janus“, og „ykkur að þakka að ég er ekki öryrki í dag.“ Þá má geta viðtals á Vísi þar sem ung kona sagði frá því hvernig úrræðið hefði breytt lífi hennar. Hún lýsti kostum þess að öll þjónusta sé á einum stað, endurhæfingin hafi hjálpað henni að komast aftur í samfélagið, hún hafi aftur fundið neistann og hyggist nú fara í myndlistarnám eða húsgagnasmíði. Þá lýsir hún því að henni finnist skömm af því að loka úrræðinu og hefur stofnað undirskriftasöfnun til að berjast gegn lokuninni. Í sömu fréttaumfjöllun lýstu foreldrar ungs manns með fjölþættan vanda því svo hvernig ekkert annað úrræði hafi mætt vanda sonar þeirra eins og Janus. Á þeim er að skilja að án úrræðis eins og þessa bíði sonar þeirra einfaldlega líf á örorku. Geðheilbrigði er góð fjárfesting Stjórnvöld ákváðu að binda enda á endurhæfingu ungs fólks hjá Janusi, án þess að hafa neina áætlun um það hvernig skjólstæðingarnir, sem eru í viðkvæmri stöðu og án málsvara, eigi að flytjast yfir og fá sömu þjónustu hjá ríkinu. Þegar eins stórum vinnustað á sviði geðheilbrigðisþjónustu, eins og hér um ræðir, er lokað má ætla að það sé hluti af vel úthugsuðum og skipulögðum breytingum til batnaðar á sviðinu. Það verður hins vegar ekki séð að svo sé í þessu tilviki. Engin skýr áætlun liggur fyrir um að skapa sömu endurhæfingarþjónustu annars staðar. Af öllum þessum sökum hljóta ríkisstjórnin, heilbrigðisráðuneytið og önnur viðeigandi stjórnvöld að vera tilbúin að endurskoða ákvörðun sína um niðurskurð á þeirri mikilvægu geðheilbrigðisþjónustu sem Janus veitir. Það ættu þau ekki bara að gera til að uppfylla kosningaloforð, heldur fyrst og fremst vegna þess að eitt af því heilbrigðasta sem þjóðfélag getur gert er að fjárfesta í geðheilbrigði ungs fólks. Höfundur er lögmaður og áhugamaður um geðheilbrigðismál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Heilbrigðismál Geðheilbrigði Mest lesið Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson Skoðun Tvöfalt heilbrigðiskerfi – það lakara fyrir konur Reynir Arngrímsson Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Skoðun Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Sjá meira
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar frá 21. desember 2024 segir að sérstök áhersla verði lögð á að auka aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu og að áfram verði stuðst við fjölbreytt rekstrarform. Þetta loforð hefur nú verið svikið með því að stjórnvöld hyggjast skera niður endurhæfingu fyrir ungt fólk með geðræna erfiðleika. Heilbrigðisráðuneytið o.fl. stjórnvöld viðkomandi málinu hafa þannig ákveðið að binda enda á þjónustusamstarf ríkisins við Janus endurhæfingu sem verið hefur eins og hornsteinn í endurhæfingarstarfi á Íslandi í 25 ár. Janus mun því hætta starfsemi, á þriðja tug missa vinnuna, fleiri tugir einstaklinga 18-30 ára hverfa úr endurhæfingu og fleiri til viðbótar, sem voru á biðlista, komast ekki í þá endurhæfingu sem þeir biðu eftir. Fagfólk varar við því að leggja niður úrræðið Janus endurhæfing er dæmi um vel heppnað frumkvöðlaframtak í heilbrigðisþjónustu, rekið af fólki sem brennur fyrir málefnið og sem hefur tekist að búa til úrræði sem á sér ekki hliðstæðu innan opinberra stofnana. Sérstaða Janusar felst meðal annars í einstaklingsmiðari endurhæfingu og í því að þar er undir einu þaki tryggður aðgangur að geðlækni, sálfræðingum, iðjuþjálfum, félagsráðgjöfum og fleiri sérhæfðum fagaðilum. Í nýlegri grein fimm formanna fagfélaga innan heilbrigðis- og menntagreina er því lýst hvernig ekkert sambærilegt úrræði sé til staðar á Íslandi. Fagfólkið bendir á að hjá Janusi sé veitt þverfagleg geðendurhæfing sem hafi sannað gildi sitt, þátttakendur skili sér úr endurhæfingu í vinnu og nám, og starfsemin skili þannig margföldum samfélagslegum ávinningi. Fagfólkið varar við því að verði úrræðið lagt niður muni ómetanleg fagþekking og reynsla tapast. „Ykkur að þakka að ég er ekki öryrki í dag.“ Fagfólk er heldur ekki eitt um að mæla með þjónustunni sem hér stendur til að leggja niður. Unga fólkið sjálft, sem notið hefur þjónustunnar, ber auðvitað best vitni um hve mikilvæg hún hefur reynst því. Á heimasíðu Janusar er t.d. birt þjónustukönnun þar sem þátttakendur höfðu þetta að segja: „Janus hefur hjálpað mér að hafa meiri trú á sjálfan mig og styrkt mína sjálfsmynd“, „endurhæfingin hjá Janusi reyndist mér vel, fagleg og vönduð vinnubrögð einkenndu endurhæfinguna og allt ferlið var mjög valdeflandi“, „Takk kærlega fyrir að hjálpa mér að eignast nýtt og gott líf, ég er endalaust þakklát fyrir Janus“, og „ykkur að þakka að ég er ekki öryrki í dag.“ Þá má geta viðtals á Vísi þar sem ung kona sagði frá því hvernig úrræðið hefði breytt lífi hennar. Hún lýsti kostum þess að öll þjónusta sé á einum stað, endurhæfingin hafi hjálpað henni að komast aftur í samfélagið, hún hafi aftur fundið neistann og hyggist nú fara í myndlistarnám eða húsgagnasmíði. Þá lýsir hún því að henni finnist skömm af því að loka úrræðinu og hefur stofnað undirskriftasöfnun til að berjast gegn lokuninni. Í sömu fréttaumfjöllun lýstu foreldrar ungs manns með fjölþættan vanda því svo hvernig ekkert annað úrræði hafi mætt vanda sonar þeirra eins og Janus. Á þeim er að skilja að án úrræðis eins og þessa bíði sonar þeirra einfaldlega líf á örorku. Geðheilbrigði er góð fjárfesting Stjórnvöld ákváðu að binda enda á endurhæfingu ungs fólks hjá Janusi, án þess að hafa neina áætlun um það hvernig skjólstæðingarnir, sem eru í viðkvæmri stöðu og án málsvara, eigi að flytjast yfir og fá sömu þjónustu hjá ríkinu. Þegar eins stórum vinnustað á sviði geðheilbrigðisþjónustu, eins og hér um ræðir, er lokað má ætla að það sé hluti af vel úthugsuðum og skipulögðum breytingum til batnaðar á sviðinu. Það verður hins vegar ekki séð að svo sé í þessu tilviki. Engin skýr áætlun liggur fyrir um að skapa sömu endurhæfingarþjónustu annars staðar. Af öllum þessum sökum hljóta ríkisstjórnin, heilbrigðisráðuneytið og önnur viðeigandi stjórnvöld að vera tilbúin að endurskoða ákvörðun sína um niðurskurð á þeirri mikilvægu geðheilbrigðisþjónustu sem Janus veitir. Það ættu þau ekki bara að gera til að uppfylla kosningaloforð, heldur fyrst og fremst vegna þess að eitt af því heilbrigðasta sem þjóðfélag getur gert er að fjárfesta í geðheilbrigði ungs fólks. Höfundur er lögmaður og áhugamaður um geðheilbrigðismál.
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun