Lokun Janusar er svikið kosningaloforð um geðheilbrigði Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar 20. mars 2025 23:01 Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar frá 21. desember 2024 segir að sérstök áhersla verði lögð á að auka aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu og að áfram verði stuðst við fjölbreytt rekstrarform. Þetta loforð hefur nú verið svikið með því að stjórnvöld hyggjast skera niður endurhæfingu fyrir ungt fólk með geðræna erfiðleika. Heilbrigðisráðuneytið o.fl. stjórnvöld viðkomandi málinu hafa þannig ákveðið að binda enda á þjónustusamstarf ríkisins við Janus endurhæfingu sem verið hefur eins og hornsteinn í endurhæfingarstarfi á Íslandi í 25 ár. Janus mun því hætta starfsemi, á þriðja tug missa vinnuna, fleiri tugir einstaklinga 18-30 ára hverfa úr endurhæfingu og fleiri til viðbótar, sem voru á biðlista, komast ekki í þá endurhæfingu sem þeir biðu eftir. Fagfólk varar við því að leggja niður úrræðið Janus endurhæfing er dæmi um vel heppnað frumkvöðlaframtak í heilbrigðisþjónustu, rekið af fólki sem brennur fyrir málefnið og sem hefur tekist að búa til úrræði sem á sér ekki hliðstæðu innan opinberra stofnana. Sérstaða Janusar felst meðal annars í einstaklingsmiðari endurhæfingu og í því að þar er undir einu þaki tryggður aðgangur að geðlækni, sálfræðingum, iðjuþjálfum, félagsráðgjöfum og fleiri sérhæfðum fagaðilum. Í nýlegri grein fimm formanna fagfélaga innan heilbrigðis- og menntagreina er því lýst hvernig ekkert sambærilegt úrræði sé til staðar á Íslandi. Fagfólkið bendir á að hjá Janusi sé veitt þverfagleg geðendurhæfing sem hafi sannað gildi sitt, þátttakendur skili sér úr endurhæfingu í vinnu og nám, og starfsemin skili þannig margföldum samfélagslegum ávinningi. Fagfólkið varar við því að verði úrræðið lagt niður muni ómetanleg fagþekking og reynsla tapast. „Ykkur að þakka að ég er ekki öryrki í dag.“ Fagfólk er heldur ekki eitt um að mæla með þjónustunni sem hér stendur til að leggja niður. Unga fólkið sjálft, sem notið hefur þjónustunnar, ber auðvitað best vitni um hve mikilvæg hún hefur reynst því. Á heimasíðu Janusar er t.d. birt þjónustukönnun þar sem þátttakendur höfðu þetta að segja: „Janus hefur hjálpað mér að hafa meiri trú á sjálfan mig og styrkt mína sjálfsmynd“, „endurhæfingin hjá Janusi reyndist mér vel, fagleg og vönduð vinnubrögð einkenndu endurhæfinguna og allt ferlið var mjög valdeflandi“, „Takk kærlega fyrir að hjálpa mér að eignast nýtt og gott líf, ég er endalaust þakklát fyrir Janus“, og „ykkur að þakka að ég er ekki öryrki í dag.“ Þá má geta viðtals á Vísi þar sem ung kona sagði frá því hvernig úrræðið hefði breytt lífi hennar. Hún lýsti kostum þess að öll þjónusta sé á einum stað, endurhæfingin hafi hjálpað henni að komast aftur í samfélagið, hún hafi aftur fundið neistann og hyggist nú fara í myndlistarnám eða húsgagnasmíði. Þá lýsir hún því að henni finnist skömm af því að loka úrræðinu og hefur stofnað undirskriftasöfnun til að berjast gegn lokuninni. Í sömu fréttaumfjöllun lýstu foreldrar ungs manns með fjölþættan vanda því svo hvernig ekkert annað úrræði hafi mætt vanda sonar þeirra eins og Janus. Á þeim er að skilja að án úrræðis eins og þessa bíði sonar þeirra einfaldlega líf á örorku. Geðheilbrigði er góð fjárfesting Stjórnvöld ákváðu að binda enda á endurhæfingu ungs fólks hjá Janusi, án þess að hafa neina áætlun um það hvernig skjólstæðingarnir, sem eru í viðkvæmri stöðu og án málsvara, eigi að flytjast yfir og fá sömu þjónustu hjá ríkinu. Þegar eins stórum vinnustað á sviði geðheilbrigðisþjónustu, eins og hér um ræðir, er lokað má ætla að það sé hluti af vel úthugsuðum og skipulögðum breytingum til batnaðar á sviðinu. Það verður hins vegar ekki séð að svo sé í þessu tilviki. Engin skýr áætlun liggur fyrir um að skapa sömu endurhæfingarþjónustu annars staðar. Af öllum þessum sökum hljóta ríkisstjórnin, heilbrigðisráðuneytið og önnur viðeigandi stjórnvöld að vera tilbúin að endurskoða ákvörðun sína um niðurskurð á þeirri mikilvægu geðheilbrigðisþjónustu sem Janus veitir. Það ættu þau ekki bara að gera til að uppfylla kosningaloforð, heldur fyrst og fremst vegna þess að eitt af því heilbrigðasta sem þjóðfélag getur gert er að fjárfesta í geðheilbrigði ungs fólks. Höfundur er lögmaður og áhugamaður um geðheilbrigðismál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Heilbrigðismál Geðheilbrigði Mest lesið Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir Skoðun Víðerni verndar og virkjana Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Fjárfestum í framtíðinni Bryngeir Valdimarsson Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson skrifar Skoðun Fjárfestum í framtíðinni Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir skrifar Skoðun Víðerni verndar og virkjana Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Eigindlegar rannsóknir og umræðan um jafnrétti Stefan C. Hardonk skrifar Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í fangelsi við landamærin Inger Erla Thomsen skrifar Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Með góðri menntun eru börn líklegri til að ná árangri Sigurður Sigurjónsson skrifar Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. skrifar Skoðun Komum í veg fyrir að áföll erfist á milli kynslóða Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun „Refsipólitísk áhrif“ Alma Mjöll Ólafsdóttir skrifar Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar Skoðun Ný og góð veröld í Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Krónupíning foreldra er engin lausn Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Köld kveðja á kvennaári Stefanía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ísland fyrst Kjartan Magnússon skrifar Skoðun Gagnaver í leit að orku Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Varði Ísland ólíkt sumum öðrum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Berum virðingu fyrir börnunum okkar Þorvaldur Davíð Kristjánsson skrifar Skoðun Í Hafnarfirði finnur unga fólkið rými, rödd og raunveruleg tækifæri Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Það er pólitískt val að uppræta fátækt Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar frá 21. desember 2024 segir að sérstök áhersla verði lögð á að auka aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu og að áfram verði stuðst við fjölbreytt rekstrarform. Þetta loforð hefur nú verið svikið með því að stjórnvöld hyggjast skera niður endurhæfingu fyrir ungt fólk með geðræna erfiðleika. Heilbrigðisráðuneytið o.fl. stjórnvöld viðkomandi málinu hafa þannig ákveðið að binda enda á þjónustusamstarf ríkisins við Janus endurhæfingu sem verið hefur eins og hornsteinn í endurhæfingarstarfi á Íslandi í 25 ár. Janus mun því hætta starfsemi, á þriðja tug missa vinnuna, fleiri tugir einstaklinga 18-30 ára hverfa úr endurhæfingu og fleiri til viðbótar, sem voru á biðlista, komast ekki í þá endurhæfingu sem þeir biðu eftir. Fagfólk varar við því að leggja niður úrræðið Janus endurhæfing er dæmi um vel heppnað frumkvöðlaframtak í heilbrigðisþjónustu, rekið af fólki sem brennur fyrir málefnið og sem hefur tekist að búa til úrræði sem á sér ekki hliðstæðu innan opinberra stofnana. Sérstaða Janusar felst meðal annars í einstaklingsmiðari endurhæfingu og í því að þar er undir einu þaki tryggður aðgangur að geðlækni, sálfræðingum, iðjuþjálfum, félagsráðgjöfum og fleiri sérhæfðum fagaðilum. Í nýlegri grein fimm formanna fagfélaga innan heilbrigðis- og menntagreina er því lýst hvernig ekkert sambærilegt úrræði sé til staðar á Íslandi. Fagfólkið bendir á að hjá Janusi sé veitt þverfagleg geðendurhæfing sem hafi sannað gildi sitt, þátttakendur skili sér úr endurhæfingu í vinnu og nám, og starfsemin skili þannig margföldum samfélagslegum ávinningi. Fagfólkið varar við því að verði úrræðið lagt niður muni ómetanleg fagþekking og reynsla tapast. „Ykkur að þakka að ég er ekki öryrki í dag.“ Fagfólk er heldur ekki eitt um að mæla með þjónustunni sem hér stendur til að leggja niður. Unga fólkið sjálft, sem notið hefur þjónustunnar, ber auðvitað best vitni um hve mikilvæg hún hefur reynst því. Á heimasíðu Janusar er t.d. birt þjónustukönnun þar sem þátttakendur höfðu þetta að segja: „Janus hefur hjálpað mér að hafa meiri trú á sjálfan mig og styrkt mína sjálfsmynd“, „endurhæfingin hjá Janusi reyndist mér vel, fagleg og vönduð vinnubrögð einkenndu endurhæfinguna og allt ferlið var mjög valdeflandi“, „Takk kærlega fyrir að hjálpa mér að eignast nýtt og gott líf, ég er endalaust þakklát fyrir Janus“, og „ykkur að þakka að ég er ekki öryrki í dag.“ Þá má geta viðtals á Vísi þar sem ung kona sagði frá því hvernig úrræðið hefði breytt lífi hennar. Hún lýsti kostum þess að öll þjónusta sé á einum stað, endurhæfingin hafi hjálpað henni að komast aftur í samfélagið, hún hafi aftur fundið neistann og hyggist nú fara í myndlistarnám eða húsgagnasmíði. Þá lýsir hún því að henni finnist skömm af því að loka úrræðinu og hefur stofnað undirskriftasöfnun til að berjast gegn lokuninni. Í sömu fréttaumfjöllun lýstu foreldrar ungs manns með fjölþættan vanda því svo hvernig ekkert annað úrræði hafi mætt vanda sonar þeirra eins og Janus. Á þeim er að skilja að án úrræðis eins og þessa bíði sonar þeirra einfaldlega líf á örorku. Geðheilbrigði er góð fjárfesting Stjórnvöld ákváðu að binda enda á endurhæfingu ungs fólks hjá Janusi, án þess að hafa neina áætlun um það hvernig skjólstæðingarnir, sem eru í viðkvæmri stöðu og án málsvara, eigi að flytjast yfir og fá sömu þjónustu hjá ríkinu. Þegar eins stórum vinnustað á sviði geðheilbrigðisþjónustu, eins og hér um ræðir, er lokað má ætla að það sé hluti af vel úthugsuðum og skipulögðum breytingum til batnaðar á sviðinu. Það verður hins vegar ekki séð að svo sé í þessu tilviki. Engin skýr áætlun liggur fyrir um að skapa sömu endurhæfingarþjónustu annars staðar. Af öllum þessum sökum hljóta ríkisstjórnin, heilbrigðisráðuneytið og önnur viðeigandi stjórnvöld að vera tilbúin að endurskoða ákvörðun sína um niðurskurð á þeirri mikilvægu geðheilbrigðisþjónustu sem Janus veitir. Það ættu þau ekki bara að gera til að uppfylla kosningaloforð, heldur fyrst og fremst vegna þess að eitt af því heilbrigðasta sem þjóðfélag getur gert er að fjárfesta í geðheilbrigði ungs fólks. Höfundur er lögmaður og áhugamaður um geðheilbrigðismál.
Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar
Skoðun Í Hafnarfirði finnur unga fólkið rými, rödd og raunveruleg tækifæri Valdimar Víðisson skrifar