Hugmyndir í heimsfaraldri? Sif Steingrímsdóttir skrifar 16. apríl 2020 11:00 Við lifum á furðulegum tímum. Óboðinn vágestur, COVID-19, ræður ríkjum um þessar mundir. Af þeim sökum hefur okkur öllum verið kippt úr okkar hefðbundnu lífsrútínu samhliða því sem allur hraði hefur verið skrúfaður verulega niður í samfélaginu. Það að hafa skyndilega meiri tíma út af fyrir sig getur hins vegar haft jákvæðar afleiðingar. Hugurinn fer á flug og hugmyndir kunna að vakna í frjóum kollum. Hugmyndir sem láta almennt á sér kræla í venjubundnu amstri dagsins en vegna tímaskorts verður aldrei neitt úr þeim. Við gefum okkur ekki tíma til að kanna hvort tilefni sé til að taka hugmyndina á næsta stig. Þetta getur til dæmis átt við um þá sem starfa á sviði nýsköpunar og þróunar. Ef til vill er verið að vinna að ákveðnu markmiði, þróun á tiltekinni vöru eða lausn á ákveðnu vandamáli, en í þeim hraða sem jafnan ríkir er einfaldlega ekki tími til að kanna gildi annarra hugmynda sem kunna að vakna út frá þeirri upprunalegu. Hugmyndir gleymast því, hverfa í annríkinu. Var hugsanlega um einkaleyfishæfa uppfinningu að ræða, sem aldrei fékk að líta dagsins ljós? Hugmyndasmiðurinn kemst sennilega aldrei að því. Um einkaleyfi Flest okkar höfum við heyrt um einkaleyfi (e. patent). En hvaða þýðingu hefur það að fá einkaleyfi á uppfinningu? Í veittu einkaleyfi felst einkaréttur á hagnýtingu uppfinningar um ákveðinn tíma. Það segir sig því sjálft að ómæld verðmæti geta verið fólgin í einkaleyfishæfri hugmynd, takist vel til. Meginskilyrðið fyrir veitingu einkaleyfis er að uppfinningin verður að vera ný á heimsvísu á umsóknardegi. Þannig verður að vera um að ræða tæknilega útfærslu sem er nægilega frábrugðin því sem þegar er þekkt. Ekki er hægt að vernda hugmyndina sjálfa heldur aðeins útfærslu hennar, s.s. búnað, afurð, aðferð eða notkun. Þess ber að geta að einkaleyfi er eins og hver önnur eign sem má leigja, kaupa og selja. Til að mynda getur einkaleyfishafi sem ekki hefur bolmagn til að þróa, framleiða og/eða markaðssetja uppfinninguna sjálfur selt eða leigt einkaleyfið. Það er sérstaklega gagnlegt fyrir þá sem starfa í skapandi greinum, við tækni eða einhverskonar nýsköpun og þróun, að vera meðvituð um möguleikann á að uppfinning kunni að vera einkaleyfishæf. Snilldin kann að leynast í einfaldleikanum Vissulega er það svo að flest einkaleyfi sem veitt eru í dag í dag svara sérhæfðri og tæknilegri þörf. Þeir innlendu aðilar sem sækja um hvað flest einkaleyfi eru til að mynda tæknirisarnir Össur og Marel, sem bæði vinna að stöðugri framþróun á sínum sviðum. Það er hins vegar misskilningur að einkaleyfishæf hugmynd þurfi að vera svo tæknilega flókin og sérhæfð að hinn almenni borgari botni ekkert í henni. Þvert á móti getur uppfinning verið furðu einföld, svo framarlega sem útfærslan er ný. Til gamans má nefna tvær einfaldar uppfinningar sem slógu í gegn á heimsvísu á sínum tíma. Fyrra dæmið, sem jafnframt er eitt þekktasta dæmið um einfalda en bráðsnjalla einkaleyfishæfa uppfinningu, eru Post-it miðarnir góðkunnugu. Einfaldleikinn er magnaður, lítill glósumiði með margnota límrönd sem festist tímabundið á harða fleti, svo sem á skjöl, veggi, tölvuskjái og hvaðeina, án þess að skilja eftir sig límslóð. Límið á bakhlið miðanna varð raunar til fyrir mistök árið 1968 innan veggja bandaríska framleiðslufyrirtækisins 3M. Vísindamaður að nafni Spencer Silver ætlaði sér að þróa sterkt og endingargott lím en útkoma var andstæðan, létt og endurnýtanlegt, þrýstinæmt lím. Hugmyndin að baki sjálfum Post-it miðunum kviknaði 6 árum síðar, þegar samstarfsmanni Silver, Arthur Fry, datt í hug að nota límið til að líma glósur í sálmabók sína á kóræfingu sér til hægðarauka. Það kom í ljós að límið hentaði fullkomlega til verksins. Engum datt í hug að sækja um einkaleyfi á límið mislukkaða fyrr en með hugmynd Fry. Fry ásamt uppfinningu sinni. Annað dæmi um skemmtilega einfalt einkaleyfi sem varð ómissandi á hverju heimili eru kreistanlegar, öfugar plastflöskur (e. top down squeeze bottle). Hugmyndin kemur frá manni að nafni Paul Brown, hönnuði sem rak lítið framleiðslufyrirtæki í Bandaríkjunum í lok níunda áratugs síðustu aldar. Hann velti þeirri djörfu hugmynd fyrir sér hvort hanna mætti op á plastflösku sem myndi opnast akkúrat nægilega mikið til að hleypa út hæfilegu og stýrðu magni af innihaldi flöskunnar þegar hún væri kreist með handafli. Hugmyndin snerist um að þegar þrýstingnum væri sleppt myndi op flöskunnar lokast það þétt að enginn sóðalegur leki hlytist af. Frábær pæling ekki satt. Brown hellti sér í þróunarvinnu. Ætlunarverkið fór brösuglega af stað, Brown þurfti lán hjá vinum og vandamönnum og það tók hvorki meira né minna en 112 frumgerðir til að ná fram göldrunum. Spólum nokkur ár fram í tímann. NASA notaði uppfinninguna til að búa til lekaþétt drykkjaráhöld fyrir geimfara sína til að nota í geimnum. Barnamatvöruframleiðandinn Gerber notaði hana til leysa aldargamalt lekavandamál fyrir smábörn. Sjampó og snyrtivöruframleiðendur kolféllu fyrir uppfinningunni. Það var hins vegar ekki fyrr en 1991 sem hlutirnir breyttust verulega fyrir Paul Brown. HEINZ hóf að nota uppfinninguna til að þróa nú heimsþekktu öfugu tómatsósuplastflöskuna. Með tækni sinni leysti Brown vandamál sem flestir fæddir fyrir 1990 kannast við, að fá hæfilegt magn af tómatsósu á diskinn án þess að þurfa að bíða, berja í eða slást við flöskuna. Brown var séður og sótti um einkaleyfi á uppfinningu sinni snemma í ferlinu og sér svo sannarlega ekki eftir því í dag. Ákveðið vandamál úr sögunni. Í kjölfarið á krísu skapast tækifæri Það er gömul saga og ný að í kjölfarið á krísu skapast ný tækifæri á markaði. Væri ekki upplagt að nýta félagslegu COVID-19 einangrunina í uppbyggjandi hugmyndavinnu eða láta loksins verða af því að kanna hvort það sem þú ert að þegar að þróa kunni að vera einkaleyfishæft? Það er aldrei að vita hvaða tækifæri kunna að felast góðri hugmynd. Dæmin hér að ofan, þótt auðvitað séu einstök og nefnd til gamans, sýna þó fram á að einfaldleikann skal ekki afskrifa fyrirfram þegar kemur að einkaleyfum. Hugverkastofan fer með málefni einkaleyfa á Íslandi. Stofnunin býður upp á samtalsleit, sem er hugsuð fyrir aðila sem vilja kanna stöðu uppfinninga með tilliti til þeirrar tækni sem þegar er þekkt. Leitin getur gagnast vel þeim sem eru á fyrstu stigum í rannsóknar- og þróunarferli til að ákveða hvaða stefnu er rétt að taka varðandi mögulega einkaleyfisvernd. Sjá nánar hér. Höfundur er lögfræðingur hjá Hugverkastofunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Höfundaréttur Nýsköpun Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Halldór 18.01.2025 Halldór Er heimurinn á leið til helvítis? Árni Sigurðsson Skoðun Blað brotið í húsnæðismálum: VR Blær afhendir sínar fyrstu íbúðir Halla Gunnarsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Upplýsingaóreiða og rannsóknir á mettaðri fitu Hópur lækna Skoðun Fögnum vopnahléi og krefjumst varanlegs friðar Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Vinnum í lausnum Edda Sif Pind Aradóttir Skoðun Kóngar vímuefnaheimsins Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Hvað með það þótt sérfræðingar að sunnan fari í verkfall? Silja Bára Ómarsdóttir Skoðun Svar við „Upplýsingaóreiða og rannsóknir á mettaðri fitu“ Rajan Parrikar Skoðun Frelsi til sölu Anton Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Að vera léttvægur fundinn Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Fögnum vopnahléi og krefjumst varanlegs friðar Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Er heimurinn á leið til helvítis? Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Vinnum í lausnum Edda Sif Pind Aradóttir skrifar Skoðun Blað brotið í húsnæðismálum: VR Blær afhendir sínar fyrstu íbúðir Halla Gunnarsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Frelsi til sölu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Loftmengun yfir áramótin og mikilvægi inniloftsgæða allt árið Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir,Árna Benediktsdóttir skrifar Skoðun Leikskólakerfið á krossgötum: Gæði eða hraði? Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Hvað með það þótt sérfræðingar að sunnan fari í verkfall? Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Svar við „Upplýsingaóreiða og rannsóknir á mettaðri fitu“ Rajan Parrikar skrifar Skoðun Dýr eiga skilið samúð og umhyggju Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða og rannsóknir á mettaðri fitu Hópur lækna skrifar Skoðun Gervigreind og markþjálfun: Samvinna eða samkeppni? Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Bjarni Ben í þátíð Guðmundur Einarsson skrifar Skoðun Ísland og stórveldin Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Brjóstakrabbamein – náum enn meiri árangri með stóraukinni þátttöku í skimun Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Ósvífin olíugjöld kynda undir verðbólgu Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Eru skattar og gjöld verðmætasköpun? Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Hvað er græni veggurinn að reyna að segja okkur? Bjarki Gunnar Halldórsson skrifar Skoðun Sorg barna - Sektarkennd og samviskubit Matthildur Bjarnadóttir skrifar Skoðun Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta Valentina Tinganelli,Eyjólfur Sigurjónsson,Elísabet Erlendsdóttir,Sigrún Torfadóttir,Daniel Karlsson,Særún Ósk Böðvarsdóttir,Anna Margrét Arthúrsdóttir,,Una Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ísland verði Noregur á sterum: Sannleikurinn er lyginni líkastur- náttúruauðlindir fást gefins Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hvers vegna hafa Svíar ekki tekið upp evruna? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Górillur í postulínsbúð – Nýfrjálshyggjuklíkan tekur völdin Guðröður Atli Jónsson skrifar Skoðun Leikskólakerfið: Samfélagsgildi fram yfir hagnað Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Hagræðing í ríkisrekstri: Heilræði fyrir nýja ríkisstjórn Ómar H. Kristmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi stöðutöku á stafrænni hæfni fyrir íslensk ferðaþjónustufyrirtæki Ólína Laxdal,Sólveig Nikulásdóttir skrifar Skoðun Ögn um Vigdísarþætti Hallgrímur Helgi Helgason skrifar Skoðun Rasismi og fasismi í lögum um útlendinga Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Að skipta þjóðinni í tvo hópa Ingólfur Sverrisson skrifar Sjá meira
Við lifum á furðulegum tímum. Óboðinn vágestur, COVID-19, ræður ríkjum um þessar mundir. Af þeim sökum hefur okkur öllum verið kippt úr okkar hefðbundnu lífsrútínu samhliða því sem allur hraði hefur verið skrúfaður verulega niður í samfélaginu. Það að hafa skyndilega meiri tíma út af fyrir sig getur hins vegar haft jákvæðar afleiðingar. Hugurinn fer á flug og hugmyndir kunna að vakna í frjóum kollum. Hugmyndir sem láta almennt á sér kræla í venjubundnu amstri dagsins en vegna tímaskorts verður aldrei neitt úr þeim. Við gefum okkur ekki tíma til að kanna hvort tilefni sé til að taka hugmyndina á næsta stig. Þetta getur til dæmis átt við um þá sem starfa á sviði nýsköpunar og þróunar. Ef til vill er verið að vinna að ákveðnu markmiði, þróun á tiltekinni vöru eða lausn á ákveðnu vandamáli, en í þeim hraða sem jafnan ríkir er einfaldlega ekki tími til að kanna gildi annarra hugmynda sem kunna að vakna út frá þeirri upprunalegu. Hugmyndir gleymast því, hverfa í annríkinu. Var hugsanlega um einkaleyfishæfa uppfinningu að ræða, sem aldrei fékk að líta dagsins ljós? Hugmyndasmiðurinn kemst sennilega aldrei að því. Um einkaleyfi Flest okkar höfum við heyrt um einkaleyfi (e. patent). En hvaða þýðingu hefur það að fá einkaleyfi á uppfinningu? Í veittu einkaleyfi felst einkaréttur á hagnýtingu uppfinningar um ákveðinn tíma. Það segir sig því sjálft að ómæld verðmæti geta verið fólgin í einkaleyfishæfri hugmynd, takist vel til. Meginskilyrðið fyrir veitingu einkaleyfis er að uppfinningin verður að vera ný á heimsvísu á umsóknardegi. Þannig verður að vera um að ræða tæknilega útfærslu sem er nægilega frábrugðin því sem þegar er þekkt. Ekki er hægt að vernda hugmyndina sjálfa heldur aðeins útfærslu hennar, s.s. búnað, afurð, aðferð eða notkun. Þess ber að geta að einkaleyfi er eins og hver önnur eign sem má leigja, kaupa og selja. Til að mynda getur einkaleyfishafi sem ekki hefur bolmagn til að þróa, framleiða og/eða markaðssetja uppfinninguna sjálfur selt eða leigt einkaleyfið. Það er sérstaklega gagnlegt fyrir þá sem starfa í skapandi greinum, við tækni eða einhverskonar nýsköpun og þróun, að vera meðvituð um möguleikann á að uppfinning kunni að vera einkaleyfishæf. Snilldin kann að leynast í einfaldleikanum Vissulega er það svo að flest einkaleyfi sem veitt eru í dag í dag svara sérhæfðri og tæknilegri þörf. Þeir innlendu aðilar sem sækja um hvað flest einkaleyfi eru til að mynda tæknirisarnir Össur og Marel, sem bæði vinna að stöðugri framþróun á sínum sviðum. Það er hins vegar misskilningur að einkaleyfishæf hugmynd þurfi að vera svo tæknilega flókin og sérhæfð að hinn almenni borgari botni ekkert í henni. Þvert á móti getur uppfinning verið furðu einföld, svo framarlega sem útfærslan er ný. Til gamans má nefna tvær einfaldar uppfinningar sem slógu í gegn á heimsvísu á sínum tíma. Fyrra dæmið, sem jafnframt er eitt þekktasta dæmið um einfalda en bráðsnjalla einkaleyfishæfa uppfinningu, eru Post-it miðarnir góðkunnugu. Einfaldleikinn er magnaður, lítill glósumiði með margnota límrönd sem festist tímabundið á harða fleti, svo sem á skjöl, veggi, tölvuskjái og hvaðeina, án þess að skilja eftir sig límslóð. Límið á bakhlið miðanna varð raunar til fyrir mistök árið 1968 innan veggja bandaríska framleiðslufyrirtækisins 3M. Vísindamaður að nafni Spencer Silver ætlaði sér að þróa sterkt og endingargott lím en útkoma var andstæðan, létt og endurnýtanlegt, þrýstinæmt lím. Hugmyndin að baki sjálfum Post-it miðunum kviknaði 6 árum síðar, þegar samstarfsmanni Silver, Arthur Fry, datt í hug að nota límið til að líma glósur í sálmabók sína á kóræfingu sér til hægðarauka. Það kom í ljós að límið hentaði fullkomlega til verksins. Engum datt í hug að sækja um einkaleyfi á límið mislukkaða fyrr en með hugmynd Fry. Fry ásamt uppfinningu sinni. Annað dæmi um skemmtilega einfalt einkaleyfi sem varð ómissandi á hverju heimili eru kreistanlegar, öfugar plastflöskur (e. top down squeeze bottle). Hugmyndin kemur frá manni að nafni Paul Brown, hönnuði sem rak lítið framleiðslufyrirtæki í Bandaríkjunum í lok níunda áratugs síðustu aldar. Hann velti þeirri djörfu hugmynd fyrir sér hvort hanna mætti op á plastflösku sem myndi opnast akkúrat nægilega mikið til að hleypa út hæfilegu og stýrðu magni af innihaldi flöskunnar þegar hún væri kreist með handafli. Hugmyndin snerist um að þegar þrýstingnum væri sleppt myndi op flöskunnar lokast það þétt að enginn sóðalegur leki hlytist af. Frábær pæling ekki satt. Brown hellti sér í þróunarvinnu. Ætlunarverkið fór brösuglega af stað, Brown þurfti lán hjá vinum og vandamönnum og það tók hvorki meira né minna en 112 frumgerðir til að ná fram göldrunum. Spólum nokkur ár fram í tímann. NASA notaði uppfinninguna til að búa til lekaþétt drykkjaráhöld fyrir geimfara sína til að nota í geimnum. Barnamatvöruframleiðandinn Gerber notaði hana til leysa aldargamalt lekavandamál fyrir smábörn. Sjampó og snyrtivöruframleiðendur kolféllu fyrir uppfinningunni. Það var hins vegar ekki fyrr en 1991 sem hlutirnir breyttust verulega fyrir Paul Brown. HEINZ hóf að nota uppfinninguna til að þróa nú heimsþekktu öfugu tómatsósuplastflöskuna. Með tækni sinni leysti Brown vandamál sem flestir fæddir fyrir 1990 kannast við, að fá hæfilegt magn af tómatsósu á diskinn án þess að þurfa að bíða, berja í eða slást við flöskuna. Brown var séður og sótti um einkaleyfi á uppfinningu sinni snemma í ferlinu og sér svo sannarlega ekki eftir því í dag. Ákveðið vandamál úr sögunni. Í kjölfarið á krísu skapast tækifæri Það er gömul saga og ný að í kjölfarið á krísu skapast ný tækifæri á markaði. Væri ekki upplagt að nýta félagslegu COVID-19 einangrunina í uppbyggjandi hugmyndavinnu eða láta loksins verða af því að kanna hvort það sem þú ert að þegar að þróa kunni að vera einkaleyfishæft? Það er aldrei að vita hvaða tækifæri kunna að felast góðri hugmynd. Dæmin hér að ofan, þótt auðvitað séu einstök og nefnd til gamans, sýna þó fram á að einfaldleikann skal ekki afskrifa fyrirfram þegar kemur að einkaleyfum. Hugverkastofan fer með málefni einkaleyfa á Íslandi. Stofnunin býður upp á samtalsleit, sem er hugsuð fyrir aðila sem vilja kanna stöðu uppfinninga með tilliti til þeirrar tækni sem þegar er þekkt. Leitin getur gagnast vel þeim sem eru á fyrstu stigum í rannsóknar- og þróunarferli til að ákveða hvaða stefnu er rétt að taka varðandi mögulega einkaleyfisvernd. Sjá nánar hér. Höfundur er lögfræðingur hjá Hugverkastofunni.
Blað brotið í húsnæðismálum: VR Blær afhendir sínar fyrstu íbúðir Halla Gunnarsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Fögnum vopnahléi og krefjumst varanlegs friðar Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun
Skoðun Fögnum vopnahléi og krefjumst varanlegs friðar Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Blað brotið í húsnæðismálum: VR Blær afhendir sínar fyrstu íbúðir Halla Gunnarsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Loftmengun yfir áramótin og mikilvægi inniloftsgæða allt árið Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir,Árna Benediktsdóttir skrifar
Skoðun Brjóstakrabbamein – náum enn meiri árangri með stóraukinni þátttöku í skimun Halla Þorvaldsdóttir skrifar
Skoðun Í leikskóla er gaman – þegar það má mæta Valentina Tinganelli,Eyjólfur Sigurjónsson,Elísabet Erlendsdóttir,Sigrún Torfadóttir,Daniel Karlsson,Særún Ósk Böðvarsdóttir,Anna Margrét Arthúrsdóttir,,Una Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Ísland verði Noregur á sterum: Sannleikurinn er lyginni líkastur- náttúruauðlindir fást gefins Björn Ólafsson skrifar
Skoðun Mikilvægi stöðutöku á stafrænni hæfni fyrir íslensk ferðaþjónustufyrirtæki Ólína Laxdal,Sólveig Nikulásdóttir skrifar
Blað brotið í húsnæðismálum: VR Blær afhendir sínar fyrstu íbúðir Halla Gunnarsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Fögnum vopnahléi og krefjumst varanlegs friðar Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun