Styðjum við konur á breytingaskeiði og eftir tíðahvörf Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar 6. febrúar 2024 09:00 Breytingaskeiðið og tíðahvörf eru náttúrulegt ferli sem allar konur ganga í gegnum. Á þessum tíma kemur flökt á kvenhormónin estrógen og prógesterone sem getur valdið því að sumar konur upplifa truflandi einkenni sem hafa áhrif á lífsgæði þeirra. Þetta hormónaflökt getur haft áhrif á öll líffærakerfin okkar. Allar frumur líkamans eru með estrógen viðtaka, sem gerir það að verkum að einkennin geta verið misjöfn eins og þau eru mörg. Ekki er til ein uppskrift af breytingaskeiðinu og engin kona upplifir það eins. Það eru margir þættir sem spila inn í upplifun hverrar og einnar konu eins og t.d. erfðir, umhverfi, áfallasaga og heilsufarssaga. Þriðjungur kvenna finnur lítil sem engin einkenni. Um einn þriðji kvenna upplifir þetta tímabil mjög erfitt bæði andlega og líkamlega. Þessi hópur kvenna upplifir einkenni sem hafa veruleg áhrif á lífsgæði. Það sem konur upplifa mest truflandi eru andlegu einkennin eins og orkuleysi, kvíði, depurð, flatneskja, innri spenna, svefntruflanir og nætursviti. Konur lýsa því oft að þær þekki sjálfar sig ekki lengur, ráði ekki eins vel við hlutina og upplifi að áhrifin teygi sig út í makasambandið, fjölskylduna, atvinnuna og fleira. Í starfi mínu hitti ég daglega konur sem eru að upplifa það truflandi einkenni að þeim finnst þær hafa misst tökin á heilsunni og hafa ekki orku í neitt annað en að sinna vinnunni. Þessu fylgir vanlíðan og sektarkennd. Konur grípa í óheilsusamlegan mat og kaffi til þess að fá skyndiorku og nota svo oft áfengi til þess að ná sér niður. Þetta getur orðið vítahringur sem er ekki ákjósanlegur þegar horft er til framtíðarheilsu. Rannsóknir hafa sýnt að eftir tíðahvörf aukast líkurnar á ýmsum sjúkdómum eins og t.d. sykursýki, hjarta- og æðasjúkdómum, beinþynningu, þunglyndi og ýmsum krabbameinum. Til þess að konur geti dregið úr líkum á því að veikjast af þessum sjúkdómum þurfa þær að geta sinnt heilbrigðum lífsstíl. Lifestyle Medicine er gagnreynd lífsstílslækningarnálgun og byggir fræði sín á 6 hornsteinum heilsunnar: Andleg vellíðan Félagsleg tengsl/heilbrigð sambönd Svefn Næring Hreyfing Að halda skaðlegum efnum í lágmarki /eins og tóbaki, áfengi, eiturefnum og of mikilli skjánotkun Fyrir konur sem upplifa mikil og truflandi áhrif breytingaskeiðsins getur verið mikil áskorun að sinna þessum þáttum. Konur lýsa því oft að þær vanti bensín á tankinn. Dr. Lisa Mosconi, sem er sérfræðingur í taugavísindum, hefur lagt mikla vinnu í rannsóknir á heila kvenna á breytingaskeiðinu og í kringum tíðahvörf. Dr. Mosconi segir kvenhormónið estrógen virka eins og bensín fyrir heilann. Þær neikvæðu afleiðingar sem við sjáum gjarnan hjá konum, sem eru að upplifa truflandi einkenni, eru andlega vanlíðan, félagslega einangrun, svefnvandamál, þyngdaraukningu og þær hafa ekki orku í að hreyfa sig. Þetta eru allt þættir sem auka líkurnar á ýmsum sjúkdómum eins og sykursýki, hjartasjúkdómum og ýmsum krabbameinum og þar á meðal brjóstakrabbameini. Hvað geta konur gert? Heildræn nálgun á breytingaskeiði og eftir tíðahvörf er lykilatriði. Næring, hreyfing, svefn og streitustjórnun eru þeir þættir sem allar konur þurfa að huga að. Hormónauppbótarmeðferð hefur sýnt sig að geti stutt við konur á þessu tímabili. Konur upplifa gjarnan að þær fái bensínið á tankinn sem þær vantaði. Þær konur sem eru að upplifa svefnleysi finna oft að svefninn lagast og það eitt og sér hefur gríðarleg áhrif á almenna líðan og orku. Þó er mikilvægt að hafa í huga að hormónauppbótarmeðferð er ekki töfralausn og ber að taka alla þættina inn í heilsupúslið svo að útkoman verði sem best. Ef konur vilja skoða möguleikann á hormónauppbótarmeðferð er mikilvægt að taka upplýsta ákvörðun með fagaðila sem er vel að sér í þeim efnum. Samkvæmt leiðbeiningum NICE er hormónauppbótarmeðferð kostur sem á að velja fram yfir þunglyndis- og kvíðalyf fyrir konur sem eru að upplifa depurð á breytingaskeiði og í kringum tíðahvörf. Ef konan á heimilinu er ekki heil heilsu getur það haft mikil áhrif á hana sjálfa, fjölskyldu hennar og atvinnu. Þegar við setjum kvenheilsu í forgang hefur það margföld jákvæð áhrif á samfélagið í heild. Hlustum á konur, veitum þeim fræðslu og hjálpum þeim að taka upplýsta ákvörðun. Höfundur er hjúkrunarfræðingur sem sinnir konum á breytingaskeiði, heilsumarkþjálfi, meistaranemi HÍ með áherslu á breytingaskeiðið og nemandi í Lifestyle Medicine frá British Society of Lifestyle Medicine. Heimildir: 09-BMS-TfC-NICE-Menopause-Diagnosis-and-Management-from-Guideline-to-Practice-Guideline-Summary-NOV2022-A.pdf (thebms.org.uk) About this information | Information for the public | Menopause: diagnosis and management | Guidance | NICE BSLM - Transforming Healthcare Through Lifestyle Medicine XX Brain – Lisa Mosconi 2021 (ný bók á leiðinni frá Lisu Mosconi 12.mars 2024 sem heitir Menopause Brain) Estrogen Matters, Avrum Blooming 2018. (von er á endurbættri útgáfu í sept 2024) Refai, M., Mardanpour, S., Masoumi, S. Z, og Parsa, P. (2022). Women‘s experience in the transition to menopause: a qualitative research. British Menopaues Society Women‘s Health, 1. 53. doi: 10.1186/s12905-022-01633-0. Duralde, E. R., Sobel, T. H. og Manson, J. E. (2023). Management of perimenopausal and menopausal symptoms. BMJ (Clinical Research Ed.), 382, e072612-072612. https://doi.org/10.1136/bmj-2022-072612 O'Reilly, K., McDermid, F., McInnes, S. og Peters, K. (2023). An exploration of women‘s knowledge and experience of perimenopause and menopause: An integrative literature review. Journal of Clinical Nursing, 32(15-16), 4528- 4540. https://doi.org/10.1111/jocn.16568 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Heilsa Kvenheilsa Mest lesið Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Breytingaskeiðið og tíðahvörf eru náttúrulegt ferli sem allar konur ganga í gegnum. Á þessum tíma kemur flökt á kvenhormónin estrógen og prógesterone sem getur valdið því að sumar konur upplifa truflandi einkenni sem hafa áhrif á lífsgæði þeirra. Þetta hormónaflökt getur haft áhrif á öll líffærakerfin okkar. Allar frumur líkamans eru með estrógen viðtaka, sem gerir það að verkum að einkennin geta verið misjöfn eins og þau eru mörg. Ekki er til ein uppskrift af breytingaskeiðinu og engin kona upplifir það eins. Það eru margir þættir sem spila inn í upplifun hverrar og einnar konu eins og t.d. erfðir, umhverfi, áfallasaga og heilsufarssaga. Þriðjungur kvenna finnur lítil sem engin einkenni. Um einn þriðji kvenna upplifir þetta tímabil mjög erfitt bæði andlega og líkamlega. Þessi hópur kvenna upplifir einkenni sem hafa veruleg áhrif á lífsgæði. Það sem konur upplifa mest truflandi eru andlegu einkennin eins og orkuleysi, kvíði, depurð, flatneskja, innri spenna, svefntruflanir og nætursviti. Konur lýsa því oft að þær þekki sjálfar sig ekki lengur, ráði ekki eins vel við hlutina og upplifi að áhrifin teygi sig út í makasambandið, fjölskylduna, atvinnuna og fleira. Í starfi mínu hitti ég daglega konur sem eru að upplifa það truflandi einkenni að þeim finnst þær hafa misst tökin á heilsunni og hafa ekki orku í neitt annað en að sinna vinnunni. Þessu fylgir vanlíðan og sektarkennd. Konur grípa í óheilsusamlegan mat og kaffi til þess að fá skyndiorku og nota svo oft áfengi til þess að ná sér niður. Þetta getur orðið vítahringur sem er ekki ákjósanlegur þegar horft er til framtíðarheilsu. Rannsóknir hafa sýnt að eftir tíðahvörf aukast líkurnar á ýmsum sjúkdómum eins og t.d. sykursýki, hjarta- og æðasjúkdómum, beinþynningu, þunglyndi og ýmsum krabbameinum. Til þess að konur geti dregið úr líkum á því að veikjast af þessum sjúkdómum þurfa þær að geta sinnt heilbrigðum lífsstíl. Lifestyle Medicine er gagnreynd lífsstílslækningarnálgun og byggir fræði sín á 6 hornsteinum heilsunnar: Andleg vellíðan Félagsleg tengsl/heilbrigð sambönd Svefn Næring Hreyfing Að halda skaðlegum efnum í lágmarki /eins og tóbaki, áfengi, eiturefnum og of mikilli skjánotkun Fyrir konur sem upplifa mikil og truflandi áhrif breytingaskeiðsins getur verið mikil áskorun að sinna þessum þáttum. Konur lýsa því oft að þær vanti bensín á tankinn. Dr. Lisa Mosconi, sem er sérfræðingur í taugavísindum, hefur lagt mikla vinnu í rannsóknir á heila kvenna á breytingaskeiðinu og í kringum tíðahvörf. Dr. Mosconi segir kvenhormónið estrógen virka eins og bensín fyrir heilann. Þær neikvæðu afleiðingar sem við sjáum gjarnan hjá konum, sem eru að upplifa truflandi einkenni, eru andlega vanlíðan, félagslega einangrun, svefnvandamál, þyngdaraukningu og þær hafa ekki orku í að hreyfa sig. Þetta eru allt þættir sem auka líkurnar á ýmsum sjúkdómum eins og sykursýki, hjartasjúkdómum og ýmsum krabbameinum og þar á meðal brjóstakrabbameini. Hvað geta konur gert? Heildræn nálgun á breytingaskeiði og eftir tíðahvörf er lykilatriði. Næring, hreyfing, svefn og streitustjórnun eru þeir þættir sem allar konur þurfa að huga að. Hormónauppbótarmeðferð hefur sýnt sig að geti stutt við konur á þessu tímabili. Konur upplifa gjarnan að þær fái bensínið á tankinn sem þær vantaði. Þær konur sem eru að upplifa svefnleysi finna oft að svefninn lagast og það eitt og sér hefur gríðarleg áhrif á almenna líðan og orku. Þó er mikilvægt að hafa í huga að hormónauppbótarmeðferð er ekki töfralausn og ber að taka alla þættina inn í heilsupúslið svo að útkoman verði sem best. Ef konur vilja skoða möguleikann á hormónauppbótarmeðferð er mikilvægt að taka upplýsta ákvörðun með fagaðila sem er vel að sér í þeim efnum. Samkvæmt leiðbeiningum NICE er hormónauppbótarmeðferð kostur sem á að velja fram yfir þunglyndis- og kvíðalyf fyrir konur sem eru að upplifa depurð á breytingaskeiði og í kringum tíðahvörf. Ef konan á heimilinu er ekki heil heilsu getur það haft mikil áhrif á hana sjálfa, fjölskyldu hennar og atvinnu. Þegar við setjum kvenheilsu í forgang hefur það margföld jákvæð áhrif á samfélagið í heild. Hlustum á konur, veitum þeim fræðslu og hjálpum þeim að taka upplýsta ákvörðun. Höfundur er hjúkrunarfræðingur sem sinnir konum á breytingaskeiði, heilsumarkþjálfi, meistaranemi HÍ með áherslu á breytingaskeiðið og nemandi í Lifestyle Medicine frá British Society of Lifestyle Medicine. Heimildir: 09-BMS-TfC-NICE-Menopause-Diagnosis-and-Management-from-Guideline-to-Practice-Guideline-Summary-NOV2022-A.pdf (thebms.org.uk) About this information | Information for the public | Menopause: diagnosis and management | Guidance | NICE BSLM - Transforming Healthcare Through Lifestyle Medicine XX Brain – Lisa Mosconi 2021 (ný bók á leiðinni frá Lisu Mosconi 12.mars 2024 sem heitir Menopause Brain) Estrogen Matters, Avrum Blooming 2018. (von er á endurbættri útgáfu í sept 2024) Refai, M., Mardanpour, S., Masoumi, S. Z, og Parsa, P. (2022). Women‘s experience in the transition to menopause: a qualitative research. British Menopaues Society Women‘s Health, 1. 53. doi: 10.1186/s12905-022-01633-0. Duralde, E. R., Sobel, T. H. og Manson, J. E. (2023). Management of perimenopausal and menopausal symptoms. BMJ (Clinical Research Ed.), 382, e072612-072612. https://doi.org/10.1136/bmj-2022-072612 O'Reilly, K., McDermid, F., McInnes, S. og Peters, K. (2023). An exploration of women‘s knowledge and experience of perimenopause and menopause: An integrative literature review. Journal of Clinical Nursing, 32(15-16), 4528- 4540. https://doi.org/10.1111/jocn.16568
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun