Svar við greininni „Lífsstílslæknar og samsæriskenningar um mettaða fitu“ Hópur lækna skrifar 21. janúar 2025 08:31 Í ljósi greinar sem fjallaði um skrif okkar „Upplýsingaóreiða og rannsóknir á mettaðri fitu“ finnst okkur mikilvægt að koma neðangreindum punktum á framfæri. Við ætlum okkur ekki að fara munnhöggvast á opinberum vettvangi með því að kasta tilvísunum í rannsóknir á víxl eða taka þátt í ómálefnalegum skotgrafahernaði. Vonandi getum við átt uppbyggileg samtöl á öðrum vettvangi. Við viljum miðla gagnreyndum upplýsingum um lífsstíl, mataræði og heilsufar sem getur gagnast þjóðinni á vegferð til heilbrigðara lífs. Virðing fyrir ólíkum skoðunum Við viljum leggja áherslu á að við berum fulla virðingu fyrir fjölbreyttum hópi fagfólks sem aðstoðar fólk varðandi heilsu þ.m.t. fyrir starfi næringarfræðinga og eins ólíkum lífsskoðunum sem varða mataræði, þar á meðal vegan-lífsháttum. Við höfum séð á umræðunni að einhverjir úr þessum hópum virðast hafa tekið okkar skrifum sem einhverskonar árás á sig. Okkar skrif voru ekki sett fram með því markmiði, heldur ábending um vankanta á þeirri stefnumótun sem hefur þróast á alþjóðavísu síðustu áratugi og hvernig fleiri þættir en heilsufar almennings (t.d. pólitík) virðast hafa haft áhrif á þá þróun. Stefnumótun og rannsóknir hafa áhrif um allan heim. Samnorrænu ráðleggingarnar um mataræði eru að okkar mati betri en víða annarsstaðar og að mestu leyti góðar eins og þær eru í dag. Vert er að benda á að ráðleggingarnar hafa tekið miklum breytingum síðustu áratugi. Við vorum ekki að gagnrýna þessar leiðbeiningar í heild sinni eins og þær eru í dag þó við höfum verið að benda á að við teljum svona mikla áherslu á að draga úr neyslu á góðri, náttúrulegri, mettaðri fitu beina sjónum frá því sem er stærsta vandamálið, allt of mikil neysla á sykri og gjörunnum matvælum. Okkur þykir leitt ef einhverjir hafa tekið okkar skrifum sem almennri gagnrýni á opinberar ráðleggingar Embættis landlæknis í heild sinni. Það sem lýtur að óhóflegri neyslu á sykri og gjörunnum matvælum erum við greinilega alveg sammála um. Skýring á afstöðu okkar Okkar skrif hafa hvergi mælt með ofneyslu á mettaðri fitu eða einhliða mataræði sem byggist eingöngu á kjöti eða dýraafurðum. Enn síður hvetjum við til neyslu mettaðrar fitu sem finnst í óhollum matvörum á borð við mikið unnin matvæli og skyndibita. Þvert á móti vildum við benda á þá hættu sem skapast þegar of mikil áhersla er lögð á að forðast náttúrulega mettaða fitu og hverju það hefur valdið í sögulegu samhengi. Slíkt getur gert neytendur hrædda við holl og næringarþétt matvæli og leitt til þess að þeir velji frekar óhollari valkosti svo sem sykurrík, kolvetnarík og mikið unnin matvæli. Það virðist því sem okkur hafi verið lögð orð í munn eða gert ráð fyrir að við mælum með eða vinnum eftir ákveðinni afmarkaðri hugmyndafræði. Svo er ekki. Aðaláhættuþættir hjarta- og æðasjúkdóma og annara langvinnra lífstílssjúkdóma eru insúlínviðnám, efnaskiptavilla og sykursýki af tegund 2. Ekki má gleyma tóbaksreykingum, óhóflegri áfengisneyslu, streitu og hreyfingarleysi. Of mikil áhersla á mettaða fitu í heild sinni getur því dregið athyglina frá þessum raunverulegu hættum. Kall eftir faglegri umræðu Við teljum það miður að umræðan hafi færst yfir í persónulegar árásir og að hjólað hafi verið í einstaklinga úr okkar hópi með aðdróttunum. Við viljum benda á að við erum sem hópur á engan hátt að selja afmarkaða hugmyndafræði eða hagnast efnahagslega á okkar skrifum. Enn síður var síðasta grein hugsuð sem einhverskonar auglýsing eins og hefur verið gefið í skyn. Mörg okkar eru ríkisstarfsmenn og við störfum á ólíkum sviðum læknisfræðinnar. Einnig finnst okkur ódýrt að láta líta út eins og við aðhyllumst samsæriskenningar þegar við vitnum í sögulegar og vel skráðar staðreyndir. Það má nefna að fleiri hafa bent á hvernig iðnaðurinn og hagsmunaaðilar hafa haft áhrif á vísindin (t.d. varðandi styrkina frá sykuriðnaðinum) eins og t.d. Laufey Steingrímsdóttur, prófessor emeritus við Háskóla Íslands, sem hefur um áratuga skeið verið einn helsti næringar- og matvælafræðingur þjóðarinnar, fjallar um í þessari annars ágætu grein. Tölulegar staðreyndir Ísland stendur frammi fyrir alvarlegum heilsufarsvanda. Örfá dæmi: 70% fullorðinna á Íslandi eru yfir kjörþyngd. 30% barna þjóðarinnar eru yfir kjörþyngd. Íslendingar fá um 50% heildarorkunnar úr gjörunnum matvælum, yngra fólk enn meira (landskönnun á mataræði Íslendinga) Ævilengd hefur vissulega aukist lungann úr síðustu öld og náði 82.8 árum á Íslandi 2019. Æviárum við góða heilsu hefur hins vegar fækkað undanfarin ár og eru nú um 67 ár. Þetta er að mestu vegna langvinnra lífsstílstengdra sjúkdóma. Álag á heilbrigðiskerfið í dag tengist að miklu leyti sykursýki af tegund 2, efnaskiptavillu og öðrum langvinnum lífsstílssjúkdómum (ósmitbærir sjúkdómar) sem mynda um 80% allra heilbrigðisútgjalda. Heildarútgjöld til heilbrigðismála á Íslandi voru 400 milljarðar árið 2024 Fjölbreytt og náttúrulegt mataræði Við mælum með fjölbreyttu, næringarþéttu og náttúrulegu (sem minnst unnu) mataræði. Munum við fjalla meira um það síðar. Slíkt mataræði getur haft mismunandi útfærslur eftir þörfum hvers einstaklings. Opinberar ráðleggingar Embættis Landlæknis eru góðar fyrir heilbrigða einstaklinga og þjóna þeim tilgangi að vera leiðbeiningar fyrir alla í samfélaginu sem beinagrind að góðri næringu. Við skiljum mæta vel hver tilgangur þessara leiðbeininga er en við leggjum áherslu á að þær þurfa stöðugt að taka breytingum í takt við nýja þekkingu og rannsóknir og eru ekki hafnar yfir málefnalega gagnrýni. Eins viljum við benda á að ef fólk er með sykursýki tegund 2, efnaskiptavillu eða aðra sjúkdóma er mikilvægt að sníða mataræðið að þörfum, óskum og markmiðum hvers og eins, sem hluta meðferðar. Lokaorð Við köllum eftir faglegri og opinni umræðu um næringu og þykir miður að umræðan hafi verið færð yfir í persónulegar árásir sem gera einstaka höfunda tortryggilega. Jafnvel var ýjað að því að fjárhagslegir eða annarlegir hvatar lægju að baki. Öll eigum við það sameiginlegt að brenna fyrir aukinni lýðheilsu, bættu matvælaumhverfi og miðlun gagnlegra upplýsinga til almennings til að bera ábyrgð á eigin heilsu, svo þau þurfi sjaldnar að leita læknis. Fjöldi rannsókna og gagna bendir til þess að mataræðisráðleggingar síðustu áratuga hafi ekki fyllilega þjónað tilgangi sínum en við fögnum þeim jákvæðu breytingum sem orðið hafa. Við óskum þess að framhald umræðunnar byggist á gagnrýnum, faglegum og uppbyggilegum grunni. Að lokum viljum við benda á að Félag lífsstílslækninga á Íslandi er með málþing á Læknadögum sem nú standa yfir og svo er málþing í boði Fræðslustofnunar LÍ opið almenningi á miðvikudagskvöldið 22. janúar kl 20 í Hörpu. Að dagskránni standa Félag Lífstílslækna og Lýðheilsuráð Læknafélag Íslands. Málþingið nefnist “Næring allra, sérstaklega barna - fjárfesting til framtíðar”. Þar gefst fólki tækifæri á að heyra frekari umræður um mikilvægi lífstíls og næringar. Hver erum við og hvað vitum við um málið? Við erum hópur lækna með áhuga og þekkingu á lífsstíls– og samfélagssjúkdómum og rannsóknum þeim tengdum. Við fögnum þeirri umræðu sem hefur átt sér stað að undanförnu og viljum gera enn betur í þeim efnum. Kristján Þór Gunnarsson Guðmundur Fr Jóhannsson Ari Axelsson Erla Gerður Sveinsdóttir Kjartan Hrafn Loftsson Kristín Sigurðardóttir Ragnhildur Magnúsdóttir Tekla Hrund Karlsdóttir Una Emilsdóttir Viðar Magnússon Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Mest lesið Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Sjá meira
Í ljósi greinar sem fjallaði um skrif okkar „Upplýsingaóreiða og rannsóknir á mettaðri fitu“ finnst okkur mikilvægt að koma neðangreindum punktum á framfæri. Við ætlum okkur ekki að fara munnhöggvast á opinberum vettvangi með því að kasta tilvísunum í rannsóknir á víxl eða taka þátt í ómálefnalegum skotgrafahernaði. Vonandi getum við átt uppbyggileg samtöl á öðrum vettvangi. Við viljum miðla gagnreyndum upplýsingum um lífsstíl, mataræði og heilsufar sem getur gagnast þjóðinni á vegferð til heilbrigðara lífs. Virðing fyrir ólíkum skoðunum Við viljum leggja áherslu á að við berum fulla virðingu fyrir fjölbreyttum hópi fagfólks sem aðstoðar fólk varðandi heilsu þ.m.t. fyrir starfi næringarfræðinga og eins ólíkum lífsskoðunum sem varða mataræði, þar á meðal vegan-lífsháttum. Við höfum séð á umræðunni að einhverjir úr þessum hópum virðast hafa tekið okkar skrifum sem einhverskonar árás á sig. Okkar skrif voru ekki sett fram með því markmiði, heldur ábending um vankanta á þeirri stefnumótun sem hefur þróast á alþjóðavísu síðustu áratugi og hvernig fleiri þættir en heilsufar almennings (t.d. pólitík) virðast hafa haft áhrif á þá þróun. Stefnumótun og rannsóknir hafa áhrif um allan heim. Samnorrænu ráðleggingarnar um mataræði eru að okkar mati betri en víða annarsstaðar og að mestu leyti góðar eins og þær eru í dag. Vert er að benda á að ráðleggingarnar hafa tekið miklum breytingum síðustu áratugi. Við vorum ekki að gagnrýna þessar leiðbeiningar í heild sinni eins og þær eru í dag þó við höfum verið að benda á að við teljum svona mikla áherslu á að draga úr neyslu á góðri, náttúrulegri, mettaðri fitu beina sjónum frá því sem er stærsta vandamálið, allt of mikil neysla á sykri og gjörunnum matvælum. Okkur þykir leitt ef einhverjir hafa tekið okkar skrifum sem almennri gagnrýni á opinberar ráðleggingar Embættis landlæknis í heild sinni. Það sem lýtur að óhóflegri neyslu á sykri og gjörunnum matvælum erum við greinilega alveg sammála um. Skýring á afstöðu okkar Okkar skrif hafa hvergi mælt með ofneyslu á mettaðri fitu eða einhliða mataræði sem byggist eingöngu á kjöti eða dýraafurðum. Enn síður hvetjum við til neyslu mettaðrar fitu sem finnst í óhollum matvörum á borð við mikið unnin matvæli og skyndibita. Þvert á móti vildum við benda á þá hættu sem skapast þegar of mikil áhersla er lögð á að forðast náttúrulega mettaða fitu og hverju það hefur valdið í sögulegu samhengi. Slíkt getur gert neytendur hrædda við holl og næringarþétt matvæli og leitt til þess að þeir velji frekar óhollari valkosti svo sem sykurrík, kolvetnarík og mikið unnin matvæli. Það virðist því sem okkur hafi verið lögð orð í munn eða gert ráð fyrir að við mælum með eða vinnum eftir ákveðinni afmarkaðri hugmyndafræði. Svo er ekki. Aðaláhættuþættir hjarta- og æðasjúkdóma og annara langvinnra lífstílssjúkdóma eru insúlínviðnám, efnaskiptavilla og sykursýki af tegund 2. Ekki má gleyma tóbaksreykingum, óhóflegri áfengisneyslu, streitu og hreyfingarleysi. Of mikil áhersla á mettaða fitu í heild sinni getur því dregið athyglina frá þessum raunverulegu hættum. Kall eftir faglegri umræðu Við teljum það miður að umræðan hafi færst yfir í persónulegar árásir og að hjólað hafi verið í einstaklinga úr okkar hópi með aðdróttunum. Við viljum benda á að við erum sem hópur á engan hátt að selja afmarkaða hugmyndafræði eða hagnast efnahagslega á okkar skrifum. Enn síður var síðasta grein hugsuð sem einhverskonar auglýsing eins og hefur verið gefið í skyn. Mörg okkar eru ríkisstarfsmenn og við störfum á ólíkum sviðum læknisfræðinnar. Einnig finnst okkur ódýrt að láta líta út eins og við aðhyllumst samsæriskenningar þegar við vitnum í sögulegar og vel skráðar staðreyndir. Það má nefna að fleiri hafa bent á hvernig iðnaðurinn og hagsmunaaðilar hafa haft áhrif á vísindin (t.d. varðandi styrkina frá sykuriðnaðinum) eins og t.d. Laufey Steingrímsdóttur, prófessor emeritus við Háskóla Íslands, sem hefur um áratuga skeið verið einn helsti næringar- og matvælafræðingur þjóðarinnar, fjallar um í þessari annars ágætu grein. Tölulegar staðreyndir Ísland stendur frammi fyrir alvarlegum heilsufarsvanda. Örfá dæmi: 70% fullorðinna á Íslandi eru yfir kjörþyngd. 30% barna þjóðarinnar eru yfir kjörþyngd. Íslendingar fá um 50% heildarorkunnar úr gjörunnum matvælum, yngra fólk enn meira (landskönnun á mataræði Íslendinga) Ævilengd hefur vissulega aukist lungann úr síðustu öld og náði 82.8 árum á Íslandi 2019. Æviárum við góða heilsu hefur hins vegar fækkað undanfarin ár og eru nú um 67 ár. Þetta er að mestu vegna langvinnra lífsstílstengdra sjúkdóma. Álag á heilbrigðiskerfið í dag tengist að miklu leyti sykursýki af tegund 2, efnaskiptavillu og öðrum langvinnum lífsstílssjúkdómum (ósmitbærir sjúkdómar) sem mynda um 80% allra heilbrigðisútgjalda. Heildarútgjöld til heilbrigðismála á Íslandi voru 400 milljarðar árið 2024 Fjölbreytt og náttúrulegt mataræði Við mælum með fjölbreyttu, næringarþéttu og náttúrulegu (sem minnst unnu) mataræði. Munum við fjalla meira um það síðar. Slíkt mataræði getur haft mismunandi útfærslur eftir þörfum hvers einstaklings. Opinberar ráðleggingar Embættis Landlæknis eru góðar fyrir heilbrigða einstaklinga og þjóna þeim tilgangi að vera leiðbeiningar fyrir alla í samfélaginu sem beinagrind að góðri næringu. Við skiljum mæta vel hver tilgangur þessara leiðbeininga er en við leggjum áherslu á að þær þurfa stöðugt að taka breytingum í takt við nýja þekkingu og rannsóknir og eru ekki hafnar yfir málefnalega gagnrýni. Eins viljum við benda á að ef fólk er með sykursýki tegund 2, efnaskiptavillu eða aðra sjúkdóma er mikilvægt að sníða mataræðið að þörfum, óskum og markmiðum hvers og eins, sem hluta meðferðar. Lokaorð Við köllum eftir faglegri og opinni umræðu um næringu og þykir miður að umræðan hafi verið færð yfir í persónulegar árásir sem gera einstaka höfunda tortryggilega. Jafnvel var ýjað að því að fjárhagslegir eða annarlegir hvatar lægju að baki. Öll eigum við það sameiginlegt að brenna fyrir aukinni lýðheilsu, bættu matvælaumhverfi og miðlun gagnlegra upplýsinga til almennings til að bera ábyrgð á eigin heilsu, svo þau þurfi sjaldnar að leita læknis. Fjöldi rannsókna og gagna bendir til þess að mataræðisráðleggingar síðustu áratuga hafi ekki fyllilega þjónað tilgangi sínum en við fögnum þeim jákvæðu breytingum sem orðið hafa. Við óskum þess að framhald umræðunnar byggist á gagnrýnum, faglegum og uppbyggilegum grunni. Að lokum viljum við benda á að Félag lífsstílslækninga á Íslandi er með málþing á Læknadögum sem nú standa yfir og svo er málþing í boði Fræðslustofnunar LÍ opið almenningi á miðvikudagskvöldið 22. janúar kl 20 í Hörpu. Að dagskránni standa Félag Lífstílslækna og Lýðheilsuráð Læknafélag Íslands. Málþingið nefnist “Næring allra, sérstaklega barna - fjárfesting til framtíðar”. Þar gefst fólki tækifæri á að heyra frekari umræður um mikilvægi lífstíls og næringar. Hver erum við og hvað vitum við um málið? Við erum hópur lækna með áhuga og þekkingu á lífsstíls– og samfélagssjúkdómum og rannsóknum þeim tengdum. Við fögnum þeirri umræðu sem hefur átt sér stað að undanförnu og viljum gera enn betur í þeim efnum. Kristján Þór Gunnarsson Guðmundur Fr Jóhannsson Ari Axelsson Erla Gerður Sveinsdóttir Kjartan Hrafn Loftsson Kristín Sigurðardóttir Ragnhildur Magnúsdóttir Tekla Hrund Karlsdóttir Una Emilsdóttir Viðar Magnússon
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun